Pierwszy system operacyjny Microsoftu? Nie Windows, nie DOS. Oto krótka historia systemu Xenix

Unix kontra Windows. Ten spór trwa na rynku od dekad, choć jego natura nieco się rozwodniła na skutek komercjalizacji unixowych technologii (jak choćby macOS, bazujący na inspirowanym Unixem systemie BSD), a także faktu, że obecnie najpowszechniejszą formą Unixa jest prawdopodobnie bardzo mocno nim inspirowany, choć również odmienny, Linux.

Co oczywiste, Windows nie istniał od zawsze i w zestawieniu z Unixem jest wręcz systemem bardzo młodym. Doczekał się raptem dwóch głównych wydań: linia Windows (począwszy od Windows 1.0 do Windows Me) i Windows NT (począwszy od Windows NT 3.1 do Windows 11) oraz odnogi w formie równolegle rozwijanego Windows Server. Wszystkich odmian Unixa nie sposób wymienić w ramach zwięzłego tekstu prasowego.

System operacyjny to serce komputera. Nie przegap tych tekstów:

Ciekawostką byłoby tu jednak niewątpliwie zwrócenie uwagi, że firma odpowiedzialna za Windowsa początkowo zupełnie inaczej postrzegała przyszłość informatyki. Nie mówimy tutaj o MS-DOS, czyli opracowanym dla IBM PC i jego klonów systemie operacyjnym, który Microsoft odkupił od innego podmiotu i następnie samodzielnie go rozwijał. Mowa o systemie Xenix.

System operacyjny Unix został opracowany przez Bell Labs, będące częścią firmy Bell System. Ta jako operator telefonii w Stanach Zjednoczonych podlegała szczególnym regulacjom prawnym, w wyniku których nie mogła oferować Unixa jako produkt ani prowadzić jego sprzedaży. Bell Labs mogło jednak licencjonować unixową technologię innym firmom, by te pełniły funkcję resellerów. Z pewnością niektórzy już domyślają się, w jakim kierunku to zmierza.

Na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego wieku Microsoft jeszcze nie śnił o globalnej potędze. Był niewielką i niewiele znaczącą firmą software'ową, o której słychać było głównie z uwagi na jej sprzeciw wobec piractwa, które wówczas było w środowisku IT czymś powszechnym. Microsoft był na tym polu sam, bowiem jako jedna z pierwszych firm informatycznych zajmował się wyłącznie oprogramowaniem i nie miał w ofercie ściśle powiązanego z nim sprzętu.

Szef Microsoftu - młody i zdolny informatyk-przedsiębiorca, czyli niejaki Bill Gates - był przekonany, że Unix będzie rządził światem. I że to właśnie ten system będzie używany przez użytkowników domowych, jak tylko pierwsze komputery zaczną pojawiać się w gospodarstwach. Bardzo mu zależało, by Microsoft był częścią tej rewolucji. Microsoft kupił licencję na Version 7 Unix w 1978 r., a dwa lata później ogłosił, że na jego podstawie zbuduje system operacyjny dla 16-bitowych pierwszych domowych mikrokomputerów.

Xenix, bo tak nazwano ów twór, nie był dostępny w wolnym obrocie - Microsoft zdecydował się na oferowanie go bezpośrednio producentom komputerów, by ci nie musieli wydawać pieniędzy na opracowywanie własnego oprogramowania układowego. Licencje nabyli między innymi Intel, IBM, Tandy, Altos Computers i Siemens. System działał na PDP-11, procesorach Z8000, LSI-11, Motorola 68000 a także Intel 8086 i 80286. Powstała nawet wersja na komputer Apple Lisa 2.

W 1981 r. Microsoft twierdził, że to Xenix będzie wiodącym oprogramowaniem operacyjnym w zastosowaniach profesjonalnych, podczas gdy MS-DOS - opracowywany dla IBM PC - to uproszczone środowisko dla mniej wymagającego użytkownika. Z premedytacją nie myślano nawet o dodaniu do microsoftowego DOS-a obsługi kont użytkowników czy wielozadaniowości, a klientów sugerujących taki kierunek rozwoju odsyłano do Xenixa. W planach było stworzenie systemu XEDOS, który miałby być zgodny z oprogramowaniem dla Unixa i DOS-a i który oferowałby wszystkie zalety Xenixa. To miał być wieloużytkownikowy MS-DOS przyszłości. Co poszło nie tak? Bill Gates... się przestraszył.

W 1982 r. rząd Stanów Zjednoczonych rozbił państwowy monopol na operowanie sieciami telefonicznymi (starsi czytelnicy Spider’s Web być może pamiętają prywatyzację Telekomunikacji Polskiej, to podobny problem i sposób jego rozwiązania). Bell Labs trafiło w prywatne ręce, a za rozwój Unixa miała się wziąć wielka i potężna telefonia AT&T. Bill Gates uznał, że z takim konkurentem malutki Microsoft nie ma najmniejszych szans. Projekt Xenix, przynajmniej w Microsofcie, został z dnia na dzień zamknięty.

Na szczęście dla Gatesa, IBM PC odnosił spektakularny sukces, a przeznaczony dla niego MS-DOS - na skutek szwindlu Gatesa - jeszcze większy niż sam komputer. Co więcej, IBM zdążył już zlecić Microsoftowi budowę autorskiej alternatywy dla Unixa, czyli systemu OS/2. Microsoft miał zapewnioną przyszłość mimo braku oferty związanej z unixem, królem systemów. Xenix, jako fork otwartego Unixa, żył jednak przez pewien czas swoim własnym życiem.

Microsoft na szczęście nie zamknął Xenixa w jakimś szczelnie zamkniętym sejfie. System pozostał w obrocie, a w 1987 r. prawa do związanej z nim własności intelektualnej zostały przekazane firmie Santa Cruz Operation (SCO), w zamian za udziały w tejże firmie.

SCO uaktualnił Xenixa do obsługi 32-bitowych procesorów, takich jak Intel 386. Dodał też do niego obsługę interfejsu SCSI oraz technologii sieciowej TCP/IP. W efekcie SCO Xenix był pierwszym na świecie 32-bitowym systemem operacyjnym dla procesorów o architekturze x86. Co zabawne, Microsoft nie umiał do końca pożegnać się ze swoim dzieckiem, a programiści Microsoftu wysyłali gotowe propozycje łatek i uaktualnień nawet jeszcze po premierze Windowsa 95 w 1995 r. Xenix/386 był jednak ostatnim oficjalnym wydaniem tego systemu.

AT&T i Sun Microsystems nawiązały współpracę, której jednym z efektów było połączenie systemów operacyjnych Xenix, BSD, SunOS i System V R3 w jedną spójną platformę operacyjną System V R4, by uniknąć dalszego podziału rynku na dziesiątki malutkich systemów, co bardzo utrudniało pisanie na nich stabilnych i działających aplikacji. Xenix nie jest już w żaden sposób oficjalnie rozwijany.

Zlecony przez IBM-a projekt OS/2 odniósł porażkę, był jednak inspiracją dla Microsoftu do stworzenia systemu Windows NT, w przeciwieństwie do starego Windowsa mogącego realnie konkurować z systemami unixopodobnymi. Firma przyjęła agresywną i nieetyczną strategię nadużywania swojej rosnącej rynkowej pozycji do całkowitej eliminacji unixopodobnego oprogramowania z tegoż rynku, wszelkimi możliwymi sposobami. Dziś na szczęście Microsoft to zupełnie inna firma - Windows zawiera kernel Linuxa, będąc z nim w pełni zgodnym. Jest jeszcze bardziej otwarta niż na początku swojego istnienia. Początku, o którym zapewne nie pamięta nawet wielu jej wieloletnich pracowników.