Co się dzieje, gdy węgiel się wyczerpie? Tak wygląda koniec kopalni

Węgiel to surowiec Polakom bez wątpienia bardzo bliski. Chociażby dlatego, że przez długie lata Polska była światową i europejską węglową potęgą. Na Górnym Śląsku surowiec jest wydobywany co najmniej od połowy XVII w. Od niemal zawsze był też surowcem strategicznym: w 2008 r. stanowił rekordowe 60 proc. środków zaspokajających potrzeby energetyczne kraju. Najwięcej węgla kamiennego wydobyto w 1979 roku (blisko 180 mln ton) Od tego czasu tendencja wydobycia jest spadkowa.

Czytaj też:

Na dziś Polska jest importerem netto węgla, a więc więcej go importuje niż eksportuje. Polskie górnictwo węgla znacząco podupadło z uwagi na duży spadek cen tego surowca. Znaczna liczba polskich kopalni nie przetrwała zmian na geopolitycznej arenie i nie była w stanie tak się zmodernizować, by wydobycie węgla było opłacalne.

Jednak nawet w alternatywnej rzeczywistości, w której wszystkie kopalnie prowadzone są wzorowo - węgiel jako surowiec nie ma przyszłości. I to nie tylko dlatego, że jego złoża są skończone i kiedyś, tak po prostu, węgiel na świecie się skończy. Spalanie węgla jest jedną z najbardziej zanieczyszczających środowisko metod produkcji energii. Powoduje znaczne pogorszenie jakości powietrza poprzez emisje toksycznych substancji, drobnych i dużych pyłów oraz metali ciężkich. Uwalniany do atmosfery w trakcie spalania węgla dwutlenek węgla powoduje nasilenie efektu cieplarnianego i w konsekwencji ocieplenie klimatu. Wydobywanie węgla to również ingerencja w przepływ wód gruntowych i podziemnych. Każda kopalnia, nawet ta rentowna, kiedyś zostanie zamknięta. Prawdopodobnie niebawem.

Procedura zamykania danego zakładu będzie wynikać z aktualnego porządku prawnego. A ten w Polsce zmieniał się wielokrotnie, prawdopodobnie wręcz zadaniowo - od przypadku do przypadku. Większość przypomina jednak szablon, jakim jest ustawa Program restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 2003-2006 z wykorzystaniem ustaw antykryzysowych i zainicjowaniem prywatyzacji niektórych kopalń z 28 stycznia 2003 r.

Likwidacja jest zdefiniowana jako zaprzestanie wydobywania węgla kamiennego i likwidację zakładu górniczego, której musi towarzyszyć program socjalny likwidowanej kopalni, który powinien być uzgodniony i podpisany przez związki zawodowe działające w likwidowanej kopalni, a także zaopiniowany przez zarząd gminy górniczej, na terenie której znajduje się siedziba likwidowanej kopani. Ów program musi określać uprawnienia osłonowe i aktywizujące, propozycje zatrudnienia w podmiotach tworzonych na podstawie majątku kopalni lub poza górnictwem, propozycję zatrudnienia w innej kopalni oraz przewidywany koszt realizacji programu socjalnego oraz źródła jego finansowania.

Większość szybów kopalnianych jest zaślepiana, a więc nad szybem umieszczany jest betonowa pokrywa metrowej grubości, aby go zakryć i zapobiec wypadkom. Niektóre kopalnie są zamykane za pomocą dużych metalowych krat, co zwykle ma miejsce na głębokich szybach, więc przepływ powietrza przez tunele zapobiega osiadaniu podłoża. Starsze kopalnie zwykle wykorzystywały drewniane belki, w których z biegiem czasu może pojawić się zgnilizna, co skutkuje zapadliskami. Kopalnie te są zwykle plombowane betonem, stalowymi płytami, ekspandującą pianką lub połączeniem wszystkich powyższych.

Proces likwidacji kopalni, czy nawet jej normalne działanie, może jednak skutkować zniszczeniami okolicznego terenu czy mienia - chociażby w formie wspomnianych wcześniej zapadlisk, które w skrajnych przypadkach mogą nawet naruszyć znajdujące się na nieodległym terenie domostwa. Określa się to mianem szkody górniczej. Naprawa takich szkód odbywa się wedle zasad zbliżonych do przewidzianych kodeksem cywilnym i polega na przywróceniu stanu poprzedniego lub odszkodowaniu pieniężnym. Jeżeli nie ma od kogo tego wyegzekwować, odpowiedzialność ponosi Skarb Państwa. W sprawach spornych orzekają sądy powszechne.