Zorza polarna w Polsce. Jak powstaje, gdzie i kiedy ją obserwować?

Fiordy, renifery, zorze polarne - by zobaczyć dwa pierwsze fenomeny natury trzeba opuścić Polskę. Ale zorze polarne? Wbrew pozorom nie jest to widok zarezerwowany dla mieszkańców Skandynawii, Grenlandii czy najbardziej wysuniętych na północ terenów Ameryki Północnej, ponieważ im bliżej do jednego z biegunów, tym łatwiej zobaczyć zorzę polarną.

Choć znajdujemy się kilka tysięcy kilometrów od bieguna północnego, w Polsce nie raz i nie dwa możliwe było zobaczenie aurora borealis.

Skąd się bierze zorza polarna w Polsce i gdzie ją obserwować? Wyjaśniamy.

Najpierw garść uniwersalnych faktów, które pozwolą ci lepiej zrozumieć, czego wypatrujesz na nocnym niebie. Zorza polarna jest zjawiskiem świetlnym, które występuje w górnej atmosferze Ziemi, w pobliżu biegunów magnetycznych. Powstaje ona, gdy naładowane elektrycznie cząstki ze Słońca (w heliofizyce zwane wiatrem słonecznym) zderzają się z atomami i cząsteczkami gazów w atmosferze, w efekcie wywołując ich świecenie.

Zorza polarna ma różne kolory i kształty, zależnie od rodzaju i wysokości gazów oraz kierunku i siły pola magnetycznego. Zjawisko to może przybierać wiele różnych barw w zależności od tego, z jakim gazem reaguje. Zieleń i czerwień, którą widzimy w zorzy, jest charakterystyczna dla tlenu, natomiast odcienie fioletu, błękitu czy różu są spowodowane przez azot.

To niezwykłe zjawisko może przybierać formę pasm, łuków, kurtyn lub promieni, a ponadto może się poruszać, zmieniać kształt i kolor w zależności od aktywności słonecznej i warunków atmosferycznych.

Zorza polarna jest najczęściej widoczna na wysokich szerokościach geograficznych, gdzie pole magnetyczne Ziemi jest najsilniejsze i najbardziej skierowane prostopadle do powierzchni planety. Zorza polarna ma dwa rodzaje: aurora borealis na półkuli północnej i aurora australis na półkuli południowej.

W Europie najlepsze miejsca do obserwacji zorzy polarnej znajdują się w Skandynawii, zwłaszcza w Norwegii i Islandii. Zorza polarna jest tam widoczna przez większość roku, szczególnie w okresie od września do marca, kiedy noce są długie i ciemne. Zorza polarna ma kształt pierścienia lub owalu, który otacza biegun magnetyczny Ziemi.

W Polsce zorza polarna jest rzadkim i nieprzewidywalnym zjawiskiem. Można ją zaobserwować tylko wtedy, gdy aktywność słoneczna jest bardzo wysoka i gdy wiatr słoneczny uderza w ziemskie pole magnetyczne. Ze względu na wysunięcie na północ, zorza polarna bywa widoczna w północnych regionach Polski oraz nad Morzem Bałtyckim. Bardzo rzadko można ją zauważyć w innych rejonach Polski.

Podczas burzy magnetycznej w lutym 2023 roku zorza polarna była widoczna m.in. na Pomorzu Zachodnim, Kaszubach i w Wielkopolsce.

Nawet na terenach okołobiegunowych - czyli tam, gdzie najczęściej można zobaczyć zorzę polarną - nie jest to zjawisko, które możemy przewidzieć z wyprzedzeniem lat, miesięcy czy nawet tygodni. Pojawienie się zorzy polarnej jest możliwe tylko i wyłącznie jeśli cząstki pochodzenia słonecznego wejdą w kontakt z atmosferą ziemską, a to z kolei jest zależne od aktywności słońca, która stale się zmienia.

Samo pole magnetyczne Ziemi również stale zmienia swe natężenie, kierując owe cząstki w różne miejsca. Czynniki te sprawiają, że zorza polarna jest nieprzewidywalna, ponieważ nie wiemy dokładnie kiedy, gdzie i jak jasna będzie.

Jednocześnie obecnie posiadana przez jednostki badawcze wiedza i aparatura pozwala z kilkudniowym wyprzedzeniem przewidzieć wzmożoną aktywność słoneczną, dzięki czemu można przygotować się na bajeczny widok.

Informacje o wzmożonej aktywności słonecznej zwykle można przeczytać w mediach społecznościowych obserwatoriów astronomicznych, łowców burz czy entuzjastów astronomii. W 2022 roku informowało o niej także IMGW. Samodzielnie można uzyskać te informacje choćby poprzez serwis i aplikację Space Weather Live.