Spójrz w niebo i znajdź Oriona. Ten gwiazdozbiór potrafi zaskoczyć

Gdy gwiazdozbiór Oriona góruje nad horyzontem nie da się go pomylić z żadnym innym. Najczęściej postrzegamy jest przez nas wybiórczo. Widzimy bowiem siedem gwiazd składających się na „korpus” tego myśliwego, który miał być synem Posejdona.

Sam po raz pierwszy zobaczyłem Oriona w telewizji, a nie na niebie. Żeby było zabawniej stało się to za sprawą filmu „Rambo. Pierwsza krew” i wytwórni Orion Pictures. Zresztą spójrzcie, bo ta charakterystyczna czołówka dobrze pokazuje najbardziej znaną część gwiazdozbioru.

Gwiazdozbiór widoczny jest na naszym niebie w miesiącach jesiennych, zimowych i wiosennych (mniej więcej od października do maja). Nie zobaczymy go w lecie, bo „wschodzi” w dzień. Obecnie (czyli w połowie października) w całości pojawia się nad horyzontem w okolicach północy. Poniższy Zrzut z aplikacji SkyPortal pokazuje położenie Oriona kilkanaście minut po północy w nocy, 18 października. Konstelacji szukamy na wschodnim i południowo-wschodnim niebie.

Warto przypomnieć, że Orion to świetny punkt odniesienia do szukania Plejad, czyli wspaniałej gromady otwartej, którą można obserwować gołym okiem. Pisałem wam o niej kilkanaście dni temu.

Gdy spojrzymy na konstelację, prawdopodobnie przyciągnie nasz wzrok asteryzm złożony z trzech gwiazd i tworzący Pas Oriona. Gwiazdy oznaczane są mało romantycznymi symbolami ζ Ori (zeta Orionis), ε Ori (epsilon Orionis) i δ Ori (delta Orionis). Na szczęście posiadają też przyjemniejsze imiona: odpowiednio Alnitak, Alnilam i Mintaka. To trzy najjaśniejsze obiekty na zdjęciu poniżej.

Napisałem o trzech gwiazdach, w praktyce jest ich więcej. Sam Alnitak to układ składający się z trzech obiektów, a Mintaka składa się z aż czterech.

Przeniesiemy się teraz wyżej, by poznać chyba najciekawszą gwiazdę w konstelacji Oriona. To Betelegeza, oznaczona też nazwą alfa Orionis. Znajdziemy ją bardzo łatwo. Wystarczy spojrzeć nad Pas Oriona, by w lewym rogu dostrzec szukaną gwiazdę. Gdy wzrok się oswoi łatwo dostrzeżecie nawet gołym, że Betelgeza zwraca uwagę swą pomarańczową barwą. W pierwszej chwili wydaje się niepozorna, ale warto przypomnieć dwie rzeczy. Jest nawet 15 do 20 razy masywniejsza od naszego Słońca. Jak zwraca uwagę autor bloga Kwantowo.pl, gdyby „ustawić” ją w miejscu Słońca, sięgałaby do orbity Jowisza. Nie to jednak najbardziej rozpala wyobraźnię.

Betelgeza może zapewnić nam wspaniałe kosmiczne widowisko. Gwiazda bowiem umiera i pożegna nas jako supernowa. Niecierpliwi od dawna wyczekują momentu, gdy alfa Orionis rozbłyśnie na niebie w niesamowitym show. Na Facebooku można nawet znaleźć wydarzenie „Wybuch Betelgezy jednej z największych gwiazd we wszechświecie”. Wskazano datę, 22 marca przyszłego roku, ale tego typu zabieg można traktować wyłącznie jako przejaw nadnaturalnego daru prorokowania, a nie naukowych umiejętności przewidzenia  kiedy Betelgeza wybuchła. Tak, już wybuchła, jeżeli rzeczywiście dostąpimy zaszczytu zobaczenia zjawiska za naszego życia. Gwiazda znajduje się przecież około 460 lat świetlnych od nas. Równie dobrze wybuch mogą zaobserwować dopiero nasi potomkowie za kilkaset lub nawet kilka tysięcy lat. Nie ma po prostu możliwości określenia nawet przybliżonego terminu tego "pokazu".

Rigel oznaczany też jako beta Orionis to kolejna ciekawa gwiazda, o której trzeba wspomnieć. Znajdziemy ją niejako po przekątnej Betelgezy. W prawym dolnym rogu korpusu myśliwego. Czym się wyróżnia? Przede wszystkim jasnością. Dość powiedzieć, że gwiazda świeci nawet 60 tys. razy jaśniej niż Słońce przy czym trzeba pamiętać, że jej jasność zmienia się okresowo. Z naszego ziemskiego punktu widzenia jest siódmym pod względem jasności obiektem na niebie. Znajduje się też dalej niż Betelgeza, bo w odległości około 860 lat świetlnych.

Czy Wielką Mgławicę Oriona można dostrzec gołym okiem? Gdy patrzę na nią bez instrumentów astronomicznych i w miejscu o małym i średnim zanieczyszczeniu świetlnym, bardziej domyślam się jej istnienia niż ją widzę. Wiem po prostu, gdzie jej szukać. W praktyce nieźle widać ją dopiero przez dobrą lornetkę lub niewielki teleskop. Czym jest Wielka Mgławica Oriona? To obiekt katalogu Messiera oznaczony jako M42. Mamy do czynienia z wyjątkowo płodnym obszarem, w którym tworzy się kilkaset gwiazd. Dzięki kosmicznemu Teleskopowi Hubble'a możemy zobaczyć ją tak:

W Mgławicy Oriona znajduje się też inny obiekt. Oznaczony został symbolem M43. To Mgławica de Mairana zaobserwowana po raz pierwszy w pierwszej połowie XVIII wieku. Napomknąć trzeba też o gromadzie Trapez w centrum M42, której tajemnicę wydarł Galileusz. Przed nim myślano, że jest to jedna gwiazda.

Orion zachwyca na różne sposoby i kryje wiele tajemnic. Spójrzcie na ten gwiazdozbiór w dogodnym momencie. W obserwacji i znalezieniu opisanych wyżej obiektów pomoże wam prosty schemat.

*Zdjęcie główne: Andrea Tosatto/CC BY ND 2.0 via Flickr