Rok po ataku Rosji na Ukrainę Chiny nagle zaproponowały swój plan pokojowy. Adrian Geiges, autor głośnej biografii Xi Jinpinga, podkreśla jednak: – Xi próbuje odzyskać wpływy międzynarodowe i ponownie wzmocnić i swoją, i Chin pozycję. Związek Radziecki też próbował mydlić oczy Zachodowi, opowiadając, jak bardzo jest propokojowy.
W 12-punktowym pokojowym planie Chin dla Ukrainy znalazły się postulaty takie jak wezwanie dla poszanowania suwerenności wszystkich państw, wstrzymania się od użycia broni atomowej i ataków na obiekty jądrowe, zaprzestania walk, wznowienia rozmów pokojowych, ochrony ludności cywilnej i jeńców, rozwiązania kryzysu humanitarnego, utrzymania i ułatwienia dostaw zbóż oraz wstrzymania się od jednostronnych sankcji.
Brzmi to bardzo rozsądnie, ale jest też tak ogólnie, że, jak podkreśla Adrian Geiges, były naczelny tygodnika "Spiegel" i współautor właśnie wydanej w Polsce książki "Xi Jinping. Najpotężniejszy człowiek świata i jego imperium", mamy do czynienia głównie z planem na oczarowanie państw Globalnego Południa i wskazanie na Zachód, Stany Zjednoczone i NATO jako odpowiedzialnych za dalszy konflikt.
W swojej książce o Xi Jinpingu ze Stefanem Austem piszecie, że jest "najpotężniejszym człowiekiem świata". Wciąż tak jest? Pozycja Chin rok po ataku Rosji na Ukrainę i po tym, jak Zachód pokazuje swą współpracę, nie jest już tak silna, jak jeszcze wydawało się choćby po wybuchu pandemii.
Adrian Geiges: Faktycznie, mamy do czynienia z przesileniem w tym, jak postrzegana jest siła i Xi Jinpinga, i Chin. Tyle że z jednej strony to się zmienia, a z drugiej jednak się nie zmienia. Co chcę przez to powiedzieć? Jedynym z powodów, dla którego twierdzimy, że Xi Jinping jest najpotężniejszym człowiekiem na świecie, jest sytuacja, w której Chiny – przynajmniej wizerunkowo – stają się coraz potężniejsze, a z drugiej strony Stany Zjednoczone mają coraz więcej problemów, szczególnie wewnętrznych. W efekcie pozycja prezydenta USA bez silnego wsparcia w Kongresie nie jest już tak duża. Na tym tle Xi Jinping staje się silniejszy.
Rzeczywiście w tym roku po ataku na Ukrainę widać, że Stany Zjednoczone i NATO odzyskały inicjatywę. Putin popełnił duży błąd, licząc, że szybko osłabi NATO. W tym kontekście także plany Xi Jinpinga, bardzo zbieżne z zamierzeniami Putina, okazały się źle obliczone. Tyle że historia wcale się nie skończyła. Xi Jinping próbuje teraz odzyskać wpływy międzynarodowe i ponownie wzmocnić i swoją, i Chin pozycję. A sposobem na to jest wychodzenie z tzw. inicjatywą pokojową. Ale miejmy jasność: to nie są działania faktycznie mające rozwiązać sytuację w Ukrainie, a jedynie mające przywrócić piłkę po stronie Chin.
Zresztą takie narracje to naprawdę nic nowego. My z Niemiec i z Polski doskonale to rozumiemy i pamiętamy. Przecież tak samo Związek Radziecki w latach 80. próbował mydlić oczy Zachodowi, opowiadając, jak bardzo jest propokojowy. Ale trzeba też pamiętać, że odniósł w tym spory sukces. Zwłaszcza w Niemczech Zachodnich wielu ludzi było skłonnych uwierzyć, że ZSRR chce pokoju, a Stany Zjednoczone prą do konfliktu i wojny. Więc Zachód jest podatny na takie narracje i myślę, że dziś też część opinii publicznej da się złapać na tę pokojową narrację Chin.
Co ważne, ona nie jest też niczym nowym w polityce zagranicznej Chin. Przecież tamtejsze władze jak mantrę powtarzają, że ten kraj nigdy nie toczył wojny, nigdy nikogo nie zaatakował i w jego interesie jest tylko handel i globalizacja gospodarki.
Tak, ta narracja jest bezustannie powtarzana, choć nie jest prawdą. Przecież Chiny z bardzo małego kraju w północno-wschodniej części kontynentu stały się ogromnym imperium i nie zadziało się to szczególnie pokojowo. Co więcej, także współcześnie toczyli konflikty z sąsiadami. W latach 60. z Indiami, w 1979 r. tzw. czterotygodniową wojnę z Wietnamem. Zresztą z Indiami ten konflikt wciąż się tli.
Ta pokojowa narracja jest po prostu bardzo potrzebna Xi Jinpingowi, bo za jej pomocą chce oczarować tzw. Globalne Południe: Afrykę, Amerykę Południową, część Azji. Co więcej, stawia ona w trudnym położeniu Zachód, Stany i NATO, przedstawiając je jako te siły, które nie chcą doprowadzić do jak najszybszego rozwiązania konfliktu. To jest główna strategia Xi Jinpinga mająca na scenie międzynarodowej umacniać jego pozycję.
A wewnętrznie w samych Chinach – wciąż jest tak potężny?
Ma pewne trudności, ponieważ gospodarka Chin nie rozwija się tak dobrze jak wcześniej. Mocno też dała temu państwu w kość polityka Zero COVID. Tyle że w Chinach nie ma realnej opozycji – nawet w obrębie Partii Komunistycznej – która mogłaby mu się przeciwstawić. Więc nawet jeżeli w kierownictwie partii są niezadowoleni, to tak naprawdę boją się podjąć jakieś zdecydowane kroki. Szczególnie że Xi Jinping latami budował swoją pozycję na tzw. kampanii antykorupcyjnej, której może jak pałki użyć wobec każdego przeciwnika.
To był świetnie przeprowadzony plan. Bo z jednej strony Chińczycy, zwykli ludzie, uwierzyli, że oto jest teraz przywódca walczący z rozpasaniem biznesmenów i partyjniaków. Z drugiej wypracowano narzędzie, którego można użyć przeciwko każdemu.
Chiński model władzy jest taki, że wszyscy mają jakieś brudy w swojej historii, a jak nie mają, to zawsze można je spreparować. Przecież sądy są całkowicie kontrolowane przez partię komunistyczną. Zresztą Xi Jinping świetnie zdaje sobie sprawę z tego, że najsilniejszą konkurencję miał w obrębie samej partii. Były to tzw. klika szanghajska, której historycznym przywódcą był Jang Zemin, czyli były przywódca Chin. Drugą siłą jest zaś Liga Młodzieży Komunistycznej. Ale obie te frakcje zostały naprawdę osłabione. Co jest zresztą zbieżne ze starą leninowsko-stalinowską zasadą mówiącą, że w partii komunistycznej nie może być żadnych frakcji.
Stąd choćby pokaz siły Xi Jinpinga podczas XX Zjazdu Komunistycznej Partii Chin, podczas którego nagle wyprowadzono Hu Hintao, czyli poprzedniego przewodniczącego państwa. To też miała być pokazówka tego, jaką ma władzę?
I, co ważne, zrobiono to w momencie, gdy na obrady zostali dopuszczeni dziennikarze międzynarodowi. Tak więc mógł tę pokazówkę obejrzeć cały świat. Kilka tygodni później zaś zmarł wspomniany Jang Zemin. Tak więc może i są rysy na wewnętrznej sile Xi, ale jednak wciąż jest ona ogromna.
W takim kontekście jak silny jest związek Chin z Rosją? Czy faktycznie Putin jest równoprawnym partnerem i, jak lubi o sobie mówić, przyjacielem dla Xi?
To na pewno nie jest miłość i na pewno nie ma w tym związku równowagi. Pamiętajmy, że nawet w czasach Związku Radzieckiego między nim a Chinami nie było szczególnie ciepłych uczuć. Tym, co łączy Rosję i Chiny, jest wspólny wróg, a więc Stany Zjednoczone i Zachód. Różnica w stosunku do czasów Zimnej Wojny jest taka, że kiedyś Stalin był starszym bratem, a Mao młodszym. Teraz to Xi Jingping jest starszym i silniejszym bratem, a Putin jest od niego zależny. I stąd też ten chiński "plan pokojowy". Przedłużająca się wojna w Ukrainie jest nie po myśli Xi. Gdyby ta wojna skończyła się błyskawicznie, gdyby rok temu Kijów padł w ciągu pięciu dni, to dla Chin byłby to świetny scenariusz.
Okazało się jednak, że wojna zjednoczyła NATO, a nawet wzmocniła je o Finlandię, Szwecję. Co więcej, spowodowała także, że świat zaczął uważniej przyglądać się ambicjom Chin i skłoniła takie kraje jak Japonia czy Australia do mocniejszego opowiedzenia się przeciwko nim. Choć trzeba przyznać, że przeciągająca się wojna pod pewnymi względami także umacnia Xi Jinpinga.
Po pierwsze, może doprowadzić do zmęczenia Zachodu. Nawet w Stanach Zjednoczonych nie wiemy, jaka będzie sytuacja po kolejnych wyborach prezydenckich. Już są tam coraz silniejsze głosy podnoszące pytania, dlaczego mają tam aż tyle wydać na wojnę gdzieś daleko w Europie.
Po drugie, bo ta wojna osłabia Putina i coraz bardziej uzależnia go od Chin.
Także technologicznie? Są przecież wyraźne nierówności między coraz bardziej rozwiniętymi pod tym kątem Chinami a Rosją, która niby ma pewne ambicje, ale jest ogromnie zapóźniona.
To uzależnienie szczególnie widoczne może być właśnie technologicznie. Także ze względu na sankcje nałożone przez Zachód na Rosję. W efekcie Chiny pod tym kątem stają się jej jedynym znaczącym partnerem. A to pozwala nie tylko na dokapitalizowanie technologicznych inwestycji w Chinach, ale także na to, by wzmacniać pozycję juana jako waluty rozliczeniowej konkurencyjnej do dolara.
Nie byłoby to jednak możliwe bez odważnych i może wręcz wizjonerskich decyzji Xi Jinpinga związanych z oparciem rozwoju Chin właśnie na technologiach. Jak piszecie w swojej książce: Wielka Brytania wykorzystała pierwszą rewolucję przemysłową do rozwoju swojego imperium, zaś Stany Zjednoczone drugą rewolucję do tego, by stać się globalnym mocarstwem. Teraz Chiny robią wszystko, by rewolucja cyfrowa zrobiła z nich najsilniejsze państwo świata. Xi Jinping był aż tak genialny, że te kilkanaście lat temu tak mocno skupił się na cyfryzacji?
Nie nazwałbym tego jego geniuszem. To raczej długoterminowa wizja. Gdy na Zachodzie, choćby w tak dobrze mi znanych Niemczech, bywamy krótkowzroczni, sceptyczni, wyszukujemy zagrożenia także w kwestiach związanych z technologiami, to w Chinach nie ma takich rozterek. Wynika to z większej otwartości na rozwiązania technologiczne, ale też z przekonania, że warto wiele poświęcić, byleby zrealizować założone sobie plany. A tym jest zdobycie do 2049 roku, czyli na stulecie Chińskiej Republiki Ludowej, pozycji globalnego mocarstwa. Na razie główną odpowiedzią Zachodu na te działania są próby zablokowania ich kolejnymi banami i regulacjami.
Przy czym może nie zdajemy sobie z tego sprawy, ale technologiczny izolacjonizm Chin działa tak naprawdę na korzyść samego Xi Jinpinga. Tak naprawdę to partia i on zyskują na tym odcinaniu i dlatego sam chce Chiny izolować. Po części widać to było w polityce Zero COVID, czyli odcięciu Chin i Chińczyków od podróży i wymiany międzyludzkiej, ale jeszcze wyraźniej widoczne jest w mocnym wspieraniu chińskich innowacji i technologii.
W efekcie społeczeństwo tego państwa staje się coraz bardziej zależne od kontrolowanych źródeł informacji, nawet media społecznościowe są źródłem propagandy. Stąd nie jestem zwolennikiem działań mających na celu dalszy decoupling Chin, jak choćby bany i blokady TikToka. O wiele bardziej wolałbym, gdybyśmy starali się maksymalnie na Chiny otwierać i skłaniać je, by w odpowiedzi robiły to samo, zaczynając od odblokowania takich usług jak Facebook czy Google.
A nie są to naiwne życzenia? Przecież nie ma najmniejszej gwarancji, że na dobrą wolę Zachodu Chiny odpowiedzą pozytywnie.
Oczywiście, że nie ma, ale wierzę, że długofalowo może to jednak powstrzymać izolacjonizm Chin i ich coraz silniejsze wpływy na Globalnym Południu odciągające je od Zachodu.
Czy taka też argumentacja stała za wizytą Olafa Sholza, gdy tylko został kanclerzem Niemiec, u Xi Jinpinga? Było to mocno kontrowersyjne spotkanie, które przez wielu obserwatorów nie zostało odczytane jako próby przeciągnięcia Chin na stronę Zachodu w konflikcie z Rosją, a raczej jako dowód na to, że Niemcy są bardzo silnie uzależnione od tego państwa.
Ogólnie oczywiście zawsze warto rozmawiać, warto działać w stronę zachowania spokoju. Ale w tym wypadku myślę, że nie powinniśmy mieć złudzeń, że nawet największa gospodarcza otwartość na Chiny zmieni ten kraj w zachodnią demokrację. Szczególnie że faktycznie sami jesteśmy od handlu z nimi i od ich gospodarki mocno zależni.
Tyle że nie możemy też zakładać z miejsca działania całkiem odwrotnego, czyli całkowitego wstrzymania rozmów, jakichkolwiek kontaktów. Nawet w czasie Zimnej Wojny były rozmowy, były próby unormowania stosunków, jak choćby traktat podpisany z Polską przez Willy'ego Brandta. Oczywiście nie możemy w żadnym razie porównywać go do układów z Chinami, to jednak póki są rozmowy, póki ludzie podróżują, studiują za granicą, to można mieć wpływ, można choćby w długiej perspektywie próbować doprowadzić do zmiany. Nie zawsze to wychodzi, przecież mimo rozmów Związek Radziecki w latach 80. najechał Afganistan. Ale póki trwają rozmowy, póty jest nadzieja.
Tylko czy po drugiej stronie jest ochota na takie rozmowy i wysłuchanie? Przecież sami przy okazji publikacji książki o Xi Jinpingu w Niemczech odczuliście, jak wygląda gotowość Chin do dyskusji. Pod naciskiem Pekinu dwa niemieckie uniwersytety w Hanowerze oraz w Duisburg-Essen współpracujące z Instytutami Konfucjusza zrezygnowały z prezentacji waszej książki. W Hanowerze interweniował współpracujący z uczelnią Uniwersytet Tongji z Szanghaju, a w Duisburgu osobiście chiński konsul generalny.
I tak naprawdę pokazało to chińskiej stronie, jak bardzo taka strategia nie działa. Bo pod wpływem tych blokad książka wzbudziła znacznie większe zainteresowanie i stała się bestsellerem. Ale to też faktyczne pokazało, jak silne są te chińskie wpływy lub przynajmniej przekonanie o tym, jak są silne.
Jak w znanej metaforze o anakondzie na żyrandolu, która nie musi się ruszać, nie musi atakować, a i tak pamiętamy, że wisi nad naszymi głowami, więc lepiej jej nie drażnić.
Och tak, wciąż wiele instytucji, polityków, organizacji tak właśnie widzi Chiny. Przynajmniej na razie. Ale zbierając materiały do książki, rozmawialiśmy z Aiem Weiweiem, znanym chińskim reżyserem i dysydentem, który zresztą zna z dzieciństwa Xi Jinpinga, bo ich ojcowie mieli wspólne polityczne doświadczenia. I on powiedział nam ważne słowa, które dużo mówią o chińskiej mentalności oraz pokazują różnice w tym, jak myślimy na Zachodzie. "Drzewo nie zawsze będzie zielone", czyli wszystko się zmienia. I czasem po prostu trzeba też na takie zmiany poczekać.
Wróćmy do Xi Jinpinga. W książce opisujecie, że w Chinach są trzy możliwe ścieżki kariery. Żółta, czyli biznes i bogactwo; czarna, czyli naukowa, bo też i można tam czasem wpaść w czarną dziurę; czerwona, czyli polityka. Czy w przypadku Xi ta czerwona ścieżka była oczywista? W końcu przecież jest jednym z "czerwonych książątek", czyli dzieci prominentnych komunistycznych działaczy.
Wcale ta polityczna kariera nie była taka przewidywalna. Po pierwsze, jego ojciec, Xi Zhongxun, owszem, był bohaterem partyzantki komunistycznej z okresu wojny domowej, ale popadł w niełaskę i na lata trafił do więzienia. Także młody Jinping został skierowany do ciężkich robót na wieś i musiał krok po kroku, mozolnie budować swoją pozycję. Ale właśnie to, co zobaczył na prowincji, wywarło na nim tak głębokie wrażenie. To, jaka tam była bieda, jak bardzo nierozwinięte były Chiny, to pchało go do dalszej politycznej kariery. Dziś to wspomnienie wciąż napędza ten jego pewien fanatyzm, takie przekonanie, że musi zmieniać, modernizować i wzmacniać Chiny.
To ma być jego spuścizną, dzięki temu chce przejść do historii. Jako wielki przywódca, który ponownie uczynił Chiny wiodącym krajem na świecie.
Zdjęcie tytułowe: pantid123 / Shutterstock.com
