Równonoc bez tajemnic. Co dzieje się podczas tej jednej nocy?
Równonoc to fascynujące zjawisko astronomiczne, które ma wiele znaczeń i aspektów. To czas zmiany pór roku, równowagi między dniem a nocą, obserwacji nieba i natury, kultury i historii, magii i wróżb, świętowania i zabawy. To także okazja do poznania ciekawych faktów i historii o równonocy. Najbliższa równonoc czeka nas już w tę sobotę, 23 września.
Równonoc to moment, w którym Słońce znajduje się dokładnie nad równikiem Ziemi, czyli linią, która dzieli naszą planetę na dwie równe połowy. Wtedy dzień i noc mają taką samą długość na całym świecie. Równonoc zdarza się dwa razy w roku: w marcu i we wrześniu. W marcu nazywamy ją równonocą wiosenną, a we wrześniu równonocą jesienną. W zależności od tego, na której półkuli Ziemi mieszkamy, równonoc oznacza początek wiosny lub jesieni.
Równonoc zdarza się dwa razy w roku:
- 20/21 marca – Słońce przechodzi przez punkt Barana, na półkuli północnej następuje równonoc wiosenna, a na półkuli południowej równonoc jesienna.
- 22/23 września – Słońce przechodzi przez punkt Wagi, na półkuli północnej następuje równonoc jesienna, a na półkuli południowej równonoc wiosenna.
Daty i godziny równonocy nie są stałe, ponieważ rok ziemski (czas obiegu Ziemi wokół Słońca) nie jest dokładnie równy 365 dniom. Dlatego co cztery lata mamy rok przestępny, który ma 366 dni i koryguje tę różnicę. Ponadto wpływ na datę równonocy ma precesja osi Ziemi (powolna zmiana kierunku osi obrotu Ziemi), która sprawia, że punkty równonocy przesuwają się po ekliptyce.
Więcej ciekawostek o Słońcu i Ziemi znajdziesz na Spider`s Web:
Ale dlaczego tak się dzieje? Aby to zrozumieć, musimy wiedzieć, że Ziemia nie obraca się wokół Słońca dokładnie prostopadle do swojej osi, ale jest lekko pochylona. To nachylenie wynosi około 23,5 stopnia i sprawia, że w różnych porach roku Słońce oświetla Ziemię pod różnym kątem. Gdy Ziemia znajduje się najbliżej Słońca (w styczniu), to półkula południowa jest bardziej skierowana w stronę Słońca i ma lato, a półkula północna ma zimę. Gdy Ziemia znajduje się najdalej od Słońca (w lipcu), to sytuacja jest odwrotna.
Równonoc to moment, w którym Ziemia znajduje się dokładnie pośrodku między tymi dwoma skrajnymi pozycjami. Wtedy Słońce świeci prostopadle do płaszczyzny równika i oświetla obie półkule równomiernie. Wtedy dzień i noc mają taką samą długość na całym świecie, bo każdy punkt na Ziemi jest tyle samo czasu oświetlony i zacieniony przez Słońce.
Co się dzieje podczas równonocy?
Podczas równonocy dzień i noc mają taką samą długość na całej Ziemi. Oznacza to, że centrum tarczy słonecznej jest tyle samo czasu nad horyzontem, co pod nim. Ponadto Słońce wschodzi dokładnie na wschodzie, a zachodzi na zachodzie.
Jednak długości dnia i nocy nie są dokładnie równe. Wynika to z kilku czynników:
- Rozmiaru kątowego Słońca – czyli tego, jak duże wydaje się nam Słońce na niebie. Im większe jest Słońce, tym dłużej jest widoczne nad horyzontem.
- Refrakcji – czyli załamania światła słonecznego przez atmosferę ziemską. Dzięki temu widzimy Słońce jeszcze przez chwilę po tym, jak schodzi za horyzont.
- Położenia geograficznego – czyli szerokości i długości geograficznej miejsca obserwacji. Im dalej od równika, tym większa jest różnica między długością dnia i nocy.
Z tych powodów dzień trwa w dniu równonocy nieco dłużej niż 12 godzin (np. w Warszawie o około 9 minut i 30 sekund).
Podczas równonocy zmienia się też kąt padania promieni słonecznych na Ziemię. W dniu równonocy promienie słoneczne padają prostopadle na równik, a im dalej od niego, tym bardziej nachylone są do powierzchni Ziemi. To wpływa na temperaturę i klimat na różnych szerokościach geograficznych.
Jak obserwować równonoc?
Równonoc można obserwować na kilka sposobów. Jednym z nich jest zauważenie, że Słońce wschodzi dokładnie na wschodzie i zachodzi dokładnie na zachodzie. To oznacza, że linia horyzontu dzieli tarczę słoneczną na dwie równe części. Innym sposobem jest zmierzenie wysokości górowania Słońca nad horyzontem w południe. W dniu równonocy wysokość ta jest równa 90 stopni minus szerokość geograficzna miejsca obserwacji. Na przykład w Warszawie, która leży na 52 stopniach szerokości geograficznej północnej, wysokość górowania Słońca wynosi 38 stopni.
Jeszcze innym sposobem jest zwrócenie uwagi na zmiany przyrody związane z porami roku. W dniu równonocy wiosennej można zaobserwować budzenie się roślin i zwierząt do życia po zimowym uśpieniu. Ptaki wracają z ciepłych krajów, kwitną kwiaty, a temperatura powietrza rośnie. W dniu równonocy jesienniej można zaobserwować przygotowania roślin i zwierząt do zimowego spoczynku. Liście zmieniają kolor i opadają z drzew, ptaki odlatują do ciepłych krajów, a temperatura powietrza spada.
Ciekawostki o równonocy
Równonoc to nie tylko zjawisko astronomiczne, ale też kulturowe i historyczne. Oto kilka ciekawostek o równonocy:
- W dniu równonocy można łatwo obliczyć swoją szerokość geograficzną. Wystarczy zmierzyć wysokość górującego Słońca (w stopniach) i odjąć ją od 90°. Jeśli Słońce górowało po południowej stronie nieba, mamy szerokość geograficzną północną (N), jeśli zaś po północnej – południową (S).
- Równonoc była ważnym punktem odniesienia dla wielu starożytnych cywilizacji, które opierały na niej swój kalendarz i święta. Na przykład Egipcjanie budowali piramidy tak, żeby w dniu równonocy Słońce wschodziło dokładnie między dwiema piramidami w Gizie. Majowie zaś obserwowali zjawisko „schodzenia węża” na piramidzie Kukulkana w Chichen Itza, gdzie cień schodów tworzył iluzję ruchomego węża.
- Równonoc to także czas magiczny, pełen przesądów i wróżb. Wiele ludów wierzyło, że wtedy można się porozumiewać ze zmarłymi, uzdrawiać choroby, przepowiadać przyszłość lub odnajdywać ukryte skarby. Niektóre z tych zwyczajów przetrwały do dziś, np. palenie ognisk, sadzenie drzew lub zbieranie ziół.
- Równonoc to także okazja do świętowania i zabawy. W wielu krajach organizuje się festiwale, koncerty, rejsy, pikniki czy warsztaty związane z równonocą. Na przykład w Warszawie odbywa się Nadwiślańska Równonoc, podczas której można podziwiać panoramę miasta z pokładu statku, posłuchać muzyki na żywo lub zrelaksować się na plaży.
- Równonoc to także inspiracja dla wielu artystów i twórców. Na przykład pisarz Neil Gaiman napisał opowiadanie „Równonoc”, w którym opisuje spotkanie głównego bohatera z tajemniczą kobietą podczas równonocy jesienną. Muzyk Jean Michael Jarre skomponował album „Equinoxe”, który jest muzyczną interpretacją zmiany pór roku podczas równonocy.
