Miesiąc po miesiącu - subiektywnie podsumowuję rok 2018 w nauce

W tym zestawieniu brak informacji związanych z badaniami kosmosu i jego eksploracją. Podsumujemy je w osobnym tekście. Sam wybór jest subiektywny i polega na wybraniu po prostu jednego ciekawego faktu - w każdym z poszczególnych miesięcy przecież działo się o wiele więcej interesujących rzeczy. Starałem się również, o ile to możliwe, wybierać takie fakty, o których nie pisaliśmy poprzenio.

Naukowcy naleźli dowody, że ludzie współcześni wyemigrowali z Afryki wcześniej niż dotąd uważaliśmy. Według najnowszych dowodów, do międzykontynentalnych przenosin doszło co najmniej 194 tys. lat temu, co potwierdzają również badania genetyczne.

Doniesienia takie naukowcy sformułowali m.in. na podstawie wykopalisk w Izraelu. W okolicach góry Karmel znaleziono nie tylko ludzkie szczątki ale i ślady osad z paleniskami, pozostałościami upolowanych zwierząt oraz rzemiosła kamiennego. Wszystko to sprzed prawie 200 tysięcy lat.

Badacze z Uniwersytetu w Edynburgu po raz pierwszy w historii wyhodowali w warunkach laboratoryjnych funkcjonalne i płodne ludzkie jajo (żeńską komórkę rozrodczą).

Komórki zostały pobrane we wczesnym etapie rozwoju, i następnie zostały doprowadzone do stanu dojrzałości w laboratorium poza ciałem człowieka. Jak sugerują sami naukowcy, ta technika może mieć zastosowanie do zachowania możliwości rozrodczych kobiet np. zagrożonych nowotworem.

Z Harvardu oraz MIT (Massachusetts Institute of Technology) dotarły do nas doniesienia, że grafen może wykazywać się nadprzewodnictwem. Grafen to ciekawa, płaska struktura atomów węgla, mająca interesujące właściwości. W marcu doszła do nich jeszcze jedna: jeśli odpowiednio złożyć dwie warstwy grafenu, przewodzą one prąd bez żadnego oporu.

Na czym polega specjalne złożenie obu, grubych na wielkość pojedynczego atomu, warstw grafenu? Na… przekręceniu ich płaszczyzn względem siebie dokładnie 1,1 stopnia. Nie wiemy na razie, dlaczego właśnie w ten sposób.

Kwiecień przyniósł nie tylko prima aprilis, ale i rzetelne doniesienia z dziedziny nauki. Jak doniósł New England Journal of Medicine, nowa terapia genowa pozwoliła wyleczyć rzadką dziedziczną chorobę krwi u większości pacjentów, na których ją testowano (15 spośród 22, przy czym stan pozostałych 7 znacząco się poprawił).

Choroba, którą w ten sposób wyleczono, to talasemia beta - czyli niedokrwistość tarczowatokrwinkowa typu beta. Polega ona na zaburzeniu syntezy hemoglobiny. Choroba ta dotąd była nieuleczalna.

Ja z maja 2018 roku zapamiętałem niepokojącą informację ze Stanów Zjednoczonych. To właśnie wtedy administracja Donalda Trumpa zlikwidowała program NASA służący do śledzenia dwutlenku węgla oraz metanu w atmosferze ziemskiej. CMS (Carbon Monitoring System) - bo tak nazywał się program, miał duży wkład w analizowaniu sytuacji dotyczącej tych cieplarnianych gazów. Prezydent Trump próbował równocześnie zlikwidować inny program: misję OCO (Orbiting Carbon Observatory), jednak przetrwał on tym razem cięcia.

Decyzja prezydenta USA to jedynie jego oświadczenie na temat jego opinii o globalnnym ociepleniu. Koszt programu wynosił zaledwie… 10 mln dol. rocznie, więc pewnie mniej niż w Białym Domu wydaje się na kubki do kawy.

W czerwcu naukowcy z Chin odnaleźli w Trzech Przełomach Jangcy ślady (dosłownie ślady: odciski stóp). Są to w tej chwili najwcześniejsze ślady zwierzęcia obdarzonego nogami. Jakieś stworzenie zostawiło po sobie ślady na piasku 546 mln lat temu - nie wiemy o nim nic więcej ponad to, że kończyny tego zwierzęcia są parzyste, co odpowiada budowie większości współczesnych zwierząt.

Ślady są na tyle wyraźne, że badacze byli w stanie zauważy, że zwierzę co jakiś czas przystawało na swojej drodze - prawdopodobnie w celu zdobycia pożywienia, być może z rosnących w pobliżu roślin.

W lipcu naukowcy z IceCube Neutrino Observatory (zatrzymajcie się na chwilę nad tą epicką nazwą) ogłosili, że po raz pierwszy udało im się prześledzić drogę, jaką przebyło pojedyncze neutrino aż do miejsca jego pochodzenia.

Badane neutrino uderzyło w detektor neutrin we wrześniu 2017 roku. IceCube zawiadomiło swoją sieć satelitów i rozpoczęto poszukiwanie. Źródłem neutrina okazała się galaktyka TXS 0506+056 (obserwujemy ją w ramieniu Oriona). To tam znajduje się wyrzucający te cząstki blazar.

Blazar to nie rodzaj ubrania z H&M - to kombinacja słów BL Lacertae (lacertydy - gwiazdopodobne obiekty pozagalaktyczne) i kwazar, oznaczająca galaktykę aktywną promieniotwórczo i radiowo.

W sierpniu Ziemia osiągnęła swój Dzień Długu Ekologicznego (EOD - od angielskich słów Earth Overshoot Day). Jest to dzień, w którym ludzkość zużywa tyle zasobów w danym roku, że przekracza to możliwości naszej planety w ich produkcji i odnawianiu ich. Jeśli się nad tym zastanowić, fakt, że przypada on już w ósmym miesiącu roku, jest trochę przerażający. Oznacza on że żyjemy na koszt Ziemi i na koszt przyszłych pokoleń - zużywając więcej niż jesteśmy w stanie odtworzyć.

Przesunąć Dzień Długu Ekologicznego możemy zarówno zmniejszając zużycie zasobów jak i umożliwiając ich odnawianie (np. zalesiając nowe obszary lub znajdując sposoby na absorbcje dwutlenku węgla).

Pozostając w temacie kształtowania Ziemi przez ludzi - we wrześniu naukowcy z Uniwersytetu Illinois zaprezentowali, że jesteśmy zdolni do zmiany warunków na Saharze, tak aby sprzyjały one zamieszkaniu i wegetacji roślinnej. Jak wykazali badacze z Illinois, instalacja wielkoskalowych turbin powietrznych i farm solarnych może zmienić klimat na pustyni.

W jaki sposób się to dzieje? Turbiny powietrzne sprzyjają mieszaniu warstw powietrza o różnych temperaturach co sprzyja kondensacji pary wodnej i w dużej skali zwiększy ilość opadów. Podobnie farmy solarne nie tylko dostarczą energii ze słońca - zmienią one również albedo powierzchni, zmniejszając absorpcję ciepła przez glebę, co z kolei sprzyja wzrostowi roslinnemu.

Dobrze zacząć od kształtowania terenów ziemskich, jeśli myślimy poważnie o terraformowaniu innych planet!

Październik to miesiąc Nagród Nobla. W dziedzinie chemii wyróżniono najważniejszą nagrodą w nauce aż trzech naukowców za parę osiągnięć w tej samej dziedzinie - kontrolowanej ewolucji. Frances H. Arnold w 1993 roku uzyskała po raz pierwszy kontrolowaną ewolucję enzymów. Dzięki niej produkujemy leki i biopaliwa. Z kolei George P. Smith oraz Gregory Winter dzięki użyciu bakteriofagów do ekspresji nowych białek doprowadzili do stworzenia nowych leków, m.in. do leczenia artretyzmu

Zbliżamy się do końca roku. W listopadzie oficjalnie swoją działalność rozpoczął Earth BioGenome Project. Jest to inicjatywa która postawiła przed sobą ambitny cel: w ciągu 10 lat dokonać sekwencjonowania wszystkich znanych gatunków organizmów eukariotycznych na Ziemi. Po raz pierwszy pomysł takiego projektu pojawił się w 2015 roku. Od tego czasu przygotowywano się do jego inauguracji.

Gatunków do zbadania jest około 1,5 miliona - liczba ta obejmuje wszystkie znane zwierzęta, rośliny, grzyby oraz protozoa. Przedsięwzięcie pomoże w zrozumieniu biologii i ewolucji i umożliwi odkrywanie nieznanych gatunków oraz tworzeniu linii pokrewieństwa między znanymi gatunkami.

W momencie, kiedy piszę te słowa, grudzień 2018 jeszcze się nie skończył. Mimo to jestem w stanie wskazać istotne i dotyczące również naszego kraju wydarzenie z bieżącego miesiąca.

Mam na myśli Konferencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, która odbyła się w pierwszej połowie grudnia w Katowicach. Tegoroczny szczyt klimatyczny zakończył się sukcesem, czyli osiągnięciem porozumienia i przyjęciu wspólnych postanowień znanych jako Pakiet Katowicki. Zawiera on plan dotyczący wprowadzenie w życie postanowień Porozumienia Paryskiego z 2015 roku.

Mimo tego, nie wszystko w trakcie tej istotnej konferencji odbyło się bez zgrzytów. Rażące było promowanie… węgla przez kraj goszczący szczyt, czyli Polskę. Polskie stoisko, składające się z brył węgla i prezentujące produkty typu mydło czy żel pod prysznic z tego kopalnego paliwa, było prawdziwym trollowaniem uczestników konferencji.