Polski system kaucji na plastikowe butelki coraz bliżej. Pytamy branżę, jak będzie wyglądał w praktyce

W ubiegłym miesiącu Ministerstwo Klimatu i Środowiska skierowało do konsultacji projekt ustawy wprowadzającej system kaucyjny dla plastikowych butelek, na którą czekamy od co najmniej 2019 r. Według założeń projektu, ma on wejść w życie już 1 stycznia 2023 r., zaś wszystkie butelki plastikowe do 3l i szklane do 1,5l mają być objęte kaucją najpóźniej od początku 2025 r.

Ta data jest zresztą nieprzypadkowa, gdyż to właśnie wtedy zacznie obowiązywać unijna dyrektywa, na mocy której należy zapewnić system selektywnego zbierania tego typu opakowań na poziomie 77 proc. do 2025 r., zaś do 2029 r. w ramach tego systemu musi być odzyskiwane co najmniej 90 proc. opakowań.

Ministerstwo póki co skierowało projekt do konsultacji, bo… tak naprawdę zostawiło wolną rękę branży w kwestii tego, jak taki system miałby wyglądać. Nie będzie narzuconego odgórnie rozwiązania; Ministerstwo zdecydowało, że przedstawiciele branży sami mają między sobą wypracować satysfakcjonujące porozumienie, które umożliwi skuteczną realizację postanowień Komisji Europejskiej.

O to, jak taki system miałby wyglądać, zapytaliśmy w Żywiec Zdrój S.A., czyli u jednego z największych producentów napojów w szklanych i plastikowych opakowaniach w Polsce. Odpowiedzi udzieliła nam Paulina Kaczmarek, kierownik ds. Zrównoważonego Rozwoju w grupie spółek DANONE.

Łukasz Kotkowski, Spider's Web: Rząd de facto zostawił wolną rękę przedsiębiorstwom w kwestii wprowadzenia uniwersalnego systemu kaucyjnego - czy są już podejmowane jakieś pierwsze rozmowy branżowe dotyczące potencjalnego kształtu tego systemu, wysokości kaucji, sposobu realizacji, etc.?

Paulina Kaczmarek: Rozmowy branżowe na temat systemu kaucyjnego prowadziliśmy już na długo przed powstaniem projektu ustawy, pierwsze wyniki wspólnej pracy pojawiły się w 2019 roku. W ramach działań zbieraliśmy doświadczenia z innych państw, poszukiwaliśmy inspiracji dla wprowadzenia systemu w Polsce, zbieraliśmy i analizowaliśmy dane dot. zbiórki i zagospodarowania odpadów napojowych w naszym kraju.

Na ich podstawie definiowaliśmy jak powinien wyglądać system, który będzie zarówno efektywny kosztowo, jak i spełniający cele środowiskowe.

Efektem wspólnych starań było wypracowanie wspólnego stanowiska firm producenckich w ramach Polskiej Federacji Producentów Żywności (PFPZ) względem zarówno rozszerzonej odpowiedzialności producenta, jak i systemu kaucyjnego. Rezultatem były także szczegółowe analizy dokonane wspólnie przez PFPŻ ZP oraz ZPPP - Polskie Browary w celu znalezienia jak najbardziej odpowiedniego systemu kaucyjnego dla rynku polskiego. Posiadamy więc dużą ekspertyzę w temacie DRS (Deposit refund system), która jest poparta: badaniami z kraju) oraz analizą porównawczą systemów z zagranicy o różnych modelach działania. Nasza opinia jest więc cenna, w szczególności, jeśli system ma być w całości obsługiwany przez producentów.

Na infografice szczegółowe plany sprzed kilku lat – jak system ma wyglądać:

Jak taki system miałby wyglądać w praktyce? Duże sieci sklepów zapewne postawią na butelkomaty, ale co z mniejszymi sklepami, które będą chciały dołączyć do systemu?

To, co charakteryzuje obecny projekt ustawy to duża dowolność w tym zakresie. Nie jest w nim określone, w jaki sposób opakowania mają być zbierane. W tym miejscu warto przypomnieć, że zwykle w systemie obowiązują dwa typy zbiórki – ręczna w małych sklepach oraz przez maszyny zbierające opakowania w większych placówkach handlowych. Na ten moment w ustawie obowiązek zbiórki opakowań napojowych nałożony jest tylko na sklepy powyżej 100 m2. Te mniejsze będą mogły zbierać je dobrowolnie. Należy jednak pamiętać, że wszystkie jednostki handlowe będą zobowiązane do sprzedawania opakowań napojowych z pobieraniem kaucji.

Jak producenci tacy jak Żywiec Zdrój zapatrują się na wprowadzenie systemu kaucyjnego?

Cieszymy się, że powstał pierwszy projekt tak ważnej ustawy, której Polska potrzebuje do spełnienia celów unijnych dot. zbiórki opakowań. Dla nas bardzo ważne jest by opakowania które wprowadzamy na rynek były skutecznie zbierane, a system kaucyjny jest takim rozwiązaniem. Dużą jego zaletą wspominanego projektu ustawy jest zapis o możliwości oddawania opakowań w systemie bez konieczności okazania paragonu, co naszym zdaniem pozytywnie wpłynie na stosunek Polaków do systemie i na efektywność zbiórki dzięki temu ułatwieniu.

Z punktu widzenia nas - producentów produktów w opakowanich - system powinien nie tylko gwarantować wysoki poziom zbiórki, powinien być też efektywny kosztowo, a także działać na rzecz modelu gospodarki o obiegu zamkniętym. W naszej ocenie bardzo istotne jest by w projekcie ustawy znalazł się zapis o własności zebranych opakowań w ramach systemu. Jest to o tyle ważne, że unijne dyrektywy nakazują pomniejszanie kosztów, jakie ponoszą producenci napojów finansujący system o przychody ze sprzedaży zebranych surowców.

Ponadto, gwarantuje to transparentność systemu i rozwiązań ułatwiających zwrócenie zebranych surowców do nowych opakowań napojowych. Patrząc na doświadczenia krajów w Europie, w których funkcjonują systemy, często recyklat zebrany w ramach systemu trafia do innych branż. W Niemczech tylko 37% recyklatu (rPET) wraca ponownie na rynek w postaci butelki, a pozostała część trafia do branży tekstylnej czy samochodowej (downcycling). Dlatego powinniśmy zadbać o to, by wprowadzić rozwiązania, które będą tworzyć obieg zamknięty materiałów opakowaniowych w naszym kraju.

Na ile wprowadzenie kaucji odbije się na klientach? Czy mamy spodziewać się wzrostu cen napojów w plastikowych i szklanych opakowaniach?

Kaucja będzie dodawana do bazowej ceny produktu, ale będziemy ją odzyskiwać w momencie oddania do sklepu czy maszyny. Zwrot otrzymamy w formie gotówki bądź bonu do realizacji w sklepie. Nie wpłynie zatem na wzrost cen. Kaucja jest ekonomiczną zachętą do określonego zachowania konsumenta – zwrot opakowania w punkcie handlowym. W efekcie dzięki zbiórce opakowań poprawi się stan środowiska naturalnego w Polsce.

Badania wykazują, że największym problemem stojącym na drodze skutecznego recyclingu w Polsce stanowi edukacja. Jakie działania zamierza podjąć branża, by edukować Polaków i zachęcać ich do aktywnego oddawania opakowań do punktów?

Zgadzamy się, że edukacja jest bardzo ważna, niemniej jednak najwyższe poziomy zbiórki gwarantuje wprowadzenie rozwiązań systemowych, typu system kaucyjny o którym rozmawiamy. Taki system funkcjonuje obecnie w 12 krajach europejskich. W tym kontekście, kluczowym elementem jest znalezienie optymalnej wysokości kaucji, nie za niskiej, nie za wysokiej, która zmotywuje do zwrócenia opakowania do sklepu.
Wracając do edukacji, jako Żywiec Zdrój prowadziliśmy kampanię edukacyjną o korzyściach płynących z systemu kaucyjnego. Nasz film o systemie kaucyjnym obejrzało 1 mln osób. Razem z Żabką sfinansowaliśmy też 25 butelkomatów w Polsce, by edukować konsumentów na temat zalet systemu kaucyjnego i zamykania obiegu tworzyw sztucznych.

Potrzebujemy jednak współdziałania wszystkich producentów wprowadzających napoje i inne produkty w opakowaniach. W nowych projektach ustaw dot. rozszerzonej odpowiedzialności producenta jest mowa o obowiązkowych działaniach/kampaniach edukacyjnych. Naszym zdaniem to bardzo dobry krok. Dzięki akcjom wszystkich producentów możemy być pewni efektu w kontekście świadomości i zachowań konsumentów w Polsce.