Alfa Centauri - tajemnicza sąsiadka Ziemi. Jest blisko, a jednocześnie tak daleko nas

Alfa Centauri to nazwa układu trzech gwiazd, które znajdują się najbliżej naszej planety. Odległość między nimi a Ziemią wynosi około 4,37 lat świetlnych, co oznacza, że światło z nich dociera do nas w czasie ponad czterech lat. Układ ten składa się z dwóch jasnych gwiazd podobnych do Słońca - Alfa Centauri A i B - oraz z czerwonego karła - Proximy Centauri - który jest najbliższym nam sąsiadem w kosmosie.

Układ Alfa Centauri jest niewątpliwie fascynującym obiektem badań dla astronomii i astrobiologii. Jego bliskość sprawia, że jest on najlepszym kandydatem do poszukiwania życia poza Układem Słonecznym. Może się okazać, że nie jesteśmy sami w kosmosie i że naszymi sąsiadami są istoty zamieszkujące planetę Proxima b lub inną planetę w układzie Alfa Centauri. Co warto wiedzieć o Alfa Centauri? Oto 10 faktów na ten temat naszej kosmicznej sąsiadki.

Choć na niebie wygląda jak pojedyncza, jasna gwiazda, Alfa Centauri jest w rzeczywistości systemem trzech gwiazd: Alfa Centauri A, Alfa Centauri B i Proxima Centauri. Pierwsze dwie tworzą układ podwójny, czyli krążą wokół wspólnego środka masy, a trzecia jest czerwonym karłem, który obiega je z dużo większej odległości.

Okres orbitalny Alfa Centauri A i B wynosi około 80 lat, a odległość między nimi zmienia się od 11 do 36 jednostek astronomicznych (j.a.), czyli odległości między Ziemią a Słońcem (149 mln km). Obie gwiazdy są nieco większe i jaśniejsze od naszej Dziennej Gwiazdy i mają podobny wiek - około 5 miliardów lat.

Proxima Centauri jest znacznie słabsza i chłodniejsza od swoich towarzyszek. Jej masa wynosi około 12 proc. masy Słońca, a temperatura powierzchni to około 3000 stopni Celsjusza. Proxima Centauri jest oddalona od pary A i B o około 13 tysięcy j.a., co oznacza, że jej wpływ grawitacyjny na nie jest bardzo mały. Nie wiadomo na pewno, czy Proxima Centauri jest związana z układem Alfa Centauri na stałe, czy tylko przejściowo.

Przeczytaj także:
- Takie warunki panują na Marsie. Wszystko, co musisz wiedzieć o pogodzie na Czerwonej Planecie
- Czy prędkość WARP z serialu Star Trek jest możliwa?
- Co to jest burza słoneczna (magnetyczna) i czym grozi?

Alfa Centauri jest najbliższym nam układem gwiezdnym poza Słońcem. Jego odległość od Ziemi wynosi około 4,37 lat świetlnych, co oznacza, że światło z niego dociera do nas w czasie ponad czterech lat. To bardzo mało w skali kosmicznej, ale bardzo dużo w skali ludzkiej. Przy obecnej technologii podróż do Alfa Centauri zajęłaby nam setki lub tysiące lat.

Układ Alfa Centauri jest bardzo interesujący dla astronomów i astrobiologów, ponieważ w jego pobliżu odkryto co najmniej dwie planety. Jedna z nich - Proxima b - krąży wokół Proximy Centauri w strefie mieszkalnej, czyli takiej, gdzie temperatura pozwala na istnienie wody w stanie ciekłym na powierzchni. Planeta ta ma masę około 1,3 razy większą od Ziemi i obiega swoją gwiazdę co 11 dni. Nie wiadomo jednak, czy ma atmosferę i czy jest przyjazna dla życia.

Planeta Proxima b nie jest jedyną planetą w układzie Alfa Centauri. W 2012 r. ogłoszono odkrycie planety o masie zbliżonej do Ziemi krążącej wokół Alfy Centauri B, ale później uznano ją za błąd pomiarowy. Jej masa była szacowana na około 1,1 razy większą od Ziemi, a jej okres orbitalny wynosił zaledwie 3 dni. Jednak istnieje możliwość, że wokół obu jasnych gwiazd układu istnieją inne planety, które są trudne do wykrycia ze względu na blask ich gwiazd macierzystych.

Wokół gwiazd Alfa Centauri istnieją także pasy pyłu i lodu, podobne do pasa Kuipera w naszym Układzie Słonecznym. Znajdują się one w odległościach od kilku do kilkudziesięciu jednostek astronomicznych. Mogą one zawierać drobne ciała niebieskie lub nawet większe planetoidy.

Nazwa Alfa Centauri pochodzi od oznaczenia Bayera, który nadawał greckie litery najjaśniejszym gwiazdom w danym gwiazdozbiorze. Alfa Centauri jest najjaśniejszą gwiazdą w gwiazdozbiorze Centaura, stąd jej nazwa. Nazwa ta jest używana zarówno dla całego układu gwiezdnego, jak i dla jego najjaśniejszego składnika - Alfa Centauri A.

Alfa Centauri A ma także inne nazwy, które wywodzą się z różnych tradycji i języków. Jedną z nich jest Rigil Kentaurus lub Rigil Kent, która pochodzi od arabskiego wyrażenia Rijl Qanturis, oznaczającego "stopa centaura". Odnosi się to do położenia gwiazdy w gwiazdozbiorze. Inną nazwą jest Toliman, która wywodzi się od arabskiego słowa al-Zulman, oznaczającego “strusie”. Nie wiadomo dokładnie, dlaczego ta nazwa została nadana tej gwieździe.

Alfa Centauri B i C nie mają własnych nazw, lecz są oznaczane jako druga i trzecia gwiazda układu Alfa Centauri. Proxima Centauri to nazwa nadana przez Roberta Innesa w 1915 roku, kiedy odkrył tę gwiazdę jako najbliższą Słońcu. Nazwa ta po łacinie znaczy "najbliższa [gwiazda] Centaura".

Pierwszym, który zauważył, że Alfa Centauri jest układem podwójnym, był francuski jezuita Jean Richaud w 1689 roku. Obserwował on przypadkowo przebiegającą kometę i zobaczył, że Alfa Centauri składa się z dwóch blisko położonych gwiazd. Wówczas był to drugi znany układ podwójny po Akrux w gwiazdozbiorze Krzyża Południa. Trzecią gwiazdę układu, Proximę Centauri, odkrył w 1915 roku południowoafrykański astronom Robert Innes. Zaproponował on nazwanie jej Proxima Centaurus, co po łacinie znaczy "najbliższa [gwiazda] Centaura". Nazwa ta została później zaakceptowana przez Międzynarodową Unię Astronomiczną.

Ze względu na bliskość i potencjał do poszukiwania życia, Alfa Centauri jest obiektem wielu projektów naukowych i inżynieryjnych, które mają na celu zbadać go bliżej i sprawdzić, czy istnieją tam warunki sprzyjające życiu. Jednym z takich projektów jest Breakthrough Starshot, który zakłada wysłanie floty nanosond napędzanych żaglami świetlnymi, które mogłyby dotrzeć do Alfa Centauri w ciągu 20-30 lat. Żagle te miałyby być napędzane impulsami lasera o mocy 100 gigawatów, co pozwoliłoby im osiągnąć prędkość około 20 proc. prędkości światła.

Innym pomysłem jest wykorzystanie fuzji jądrowej jako źródła energii dla większego statku kosmicznego, który mógłby zabrać na pokład więcej instrumentów naukowych i komunikować się z Ziemią. Taki statek miałby masę porównywalną z vanem i mógłby osiągnąć prędkość około 5 proc. prędkości światła. Dotarcie do Alfa Centauri zajęłoby mu jednak około 400 lat, a wejście na orbitę planety Proxima b - 500 lat.

Oprócz wysyłania sond kosmicznych, naukowcy starają się także obserwować układ Alfa Centauri za pomocą teleskopów naziemnych i orbitalnych. W 2017 r. Breakthrough Initiatives rozpoczęło współpracę z Europejskim Obserwatorium Południowym (ESO), aby poszukiwać planet w strefach mieszkalnych wokół gwiazd Alfa Centauri A i B. W tym celu wykorzystano instrument VISIR (VLT Imager and Spectrometer for mid-Infrared) w Bardzo Dużym Teleskopie (VLT) w Chile. Innym projektem obserwacyjnym jest NEAR (Near Earths in the AlphaCen Region), który ma na celu wykrycie planet o wielkości Ziemi wokół Alfy Centauri A i B za pomocą techniki interferometrii optycznej.

Alfa Centauri leży na południowej półkuli nieba i nie jest widoczna z większości obszarów północnej półkuli. Najlepiej obserwować ją z rejonów położonych blisko równika, gdzie jest widoczna nisko nad horyzontem. Z Polski Alfa Centauri nie jest widoczna w ogóle. Aby ją zobaczyć, trzeba udać się na południe od 40 stopnia szerokości geograficznej północnej.

Ze względu na swoją bliskość i znaczenie, Alfa Centauri jest często wykorzystywana jako tło lub motyw w wielu dziełach kultury i sztuki, zwłaszcza w literaturze i filmie science fiction. Przykładami takich utworów są: powieść "Obłok Magellana" Stanisława Lema, film "Avatar" Jamesa Camerona, gra komputerowa "Sid Meier's Alpha Centauri" czy serial "The Expanse".

Alfa Centauri to najbliższy nam układ gwiezdnym poza Słońcem, który składa się z trzech gwiazd: Alfa Centauri A, Alfa Centauri B i Proxima Centauri. W układzie tym znajduje się także najbliższa nam planeta pozasłoneczna - Proxima b, która może mieć warunki do życia. Alfa Centauri jest obiektem wielu projektów naukowych i inżynieryjnych, które mają na celu zbadać go bliżej i sprawdzić, czy istnieją tam inne planety. Alfa Centauri jest także inspiracją dla wielu dzieł kultury i sztuki, zwłaszcza w gatunku science fiction.