Opowiem wam, co mi się ostatnio śniło. Dziwne, że to zapamiętałem

Ostatnio mam dziwne sny. Bardzo, bardzo dziwne sny. Na przykład niedawno śniło mi się, że byłem w pubie. Ludzie zachowywali się normalnie. Śmiali się, rozmawiali, leciała muzyka. Stałem w kolejce, przede mną były dwie, trzy osoby. Obserwowałem, jak zamawiają, biorą szklankę, odchodzą. W końcu przyszła kolej na mnie. Zamówiłem piwo, barman zaczął je nalewać, ale zbyt mocno się pieniło. Powiedział, że muszę poczekać, więc lekko się odsunąłem, usiadłem na stołku obok i obserwowałem pub. Tyle pamiętam.

Innym razem śniło mi się, że byłem w drogerii i robiłem zwykłe, codzienne zakupy. Nic się nie działo. Nic się nie wydarzyło.

- Im bardziej szokujący i intensywny jest sen, tym większe prawdopodobieństwo, że go zapamiętasz – tłumaczył Insiderowi Alan Eiser, naukowiec zajmujący się snem.

Inny badacz stwierdził podobnie. Jednak jedyne, co w zapamiętywanych ostatnio przeze mnie snach jest niepokojącego, to nuda. "Szczęściarz" – powiedzą ci, którzy nie mogą spać przez koszmary, i budzą się w środku nocy z krzykiem, a kolejnego wieczora boją się zasnąć w obawie, że niepokojące zdarzenia wrócą.

Tak mówił w książce "Dlaczego śpimy. Odkrywanie potęgi snu i marzeń sennych" jeden z naukowców. Badacze od lat głowią się, dlaczego coś nam się śni i co powoduje taki, a nie inny scenariusz danego koszmaru bądź marzenia sennego. Same fazy snu i to, co się dzieje wówczas z naszym ciałem, to niezwykłe zjawisko. Matthew Walker, brytyjski naukowiec i autor wspomnianej książki, zauważał, że faza REM – czyli ta, w trakcie której śnimy – nazywana jest snem paradoksalnym. Mózg jakby był obudzony, ale ciało pozostaje wyraźnie uśpione.

Zapewne też dlatego w tym czasie nasze mięśnie nie są aktywne. Tak ewolucja uchroniła nas przed zrobieniem sobie krzywdy, gdybyśmy chcieli "odgrywać" śniące nam się sceny. Wprawdzie komuś zdarzyło się kopnąć w ścianę, gdy właśnie w marzeniach sennych prowadził ulubiony klub do zdobycia trofeum strzelając widowiskowego gola, ale mimo wszystko nie spadamy z łóżek ani nie robimy krzywdy tym, którzy chrapią obok nas. Najprawdopodobniej właśnie z tego powodu u ssaków morskich nie zaobserwowano w większości fazy REM lub przynajmniej czegoś, co moglibyśmy nazwać "prawdziwym snem REM". "Pływanie jest kluczową zdolnością pozwalającą przeżyć ssakom morskim, ponieważ muszą wypływać na powierzchnię, aby zaczerpnąć powietrza. Gdyby w czasie snu ich ciało miał ogarnąć całkowity paraliż, nie mogłyby pływać i w rezultacie by utonęły" – wyjaśniał naukowiec.

Dlaczego jednak śni nam się to, co się śni? Sigmund Freud uważał, że śniąc docieramy do prawdziwego "ja", kiedy realizują się kwestie i myśli, które w rzeczywistości blokujemy bądź wręcz cenzorujemy. Po latach psychiatrzy i inni naukowcy odeszli od tych teorii, udowadniając jednak, że to, co nam się śni, faktycznie nie jest przypadkiem i ma głębsze znaczenie.

Najprościej wytłumaczyć to na przykładzie... powiedzenia. To nie przypadek, że kiedy się nad czymś głowimy, nie mówi się nam: "musisz nad tym spędzić bezsenną noc". Wręcz przeciwnie, z problemem trzeba się przespać. Jak pisał Walker w książce "Dlaczego śpimy", sen REM pomaga nam tworzyć w mózgu informacyjne sieci skojarzeń.

Jeżeli nagle nam się coś przypomina w trakcie dnia, może to być zasługa dobrze przespanej nocy. I przeciwnie: jeśli gubimy słówka, rzeczy, jesteśmy rozkojarzeni, to nawet z automatu przypisujemy te zachowania "niewyspaniu". Ale konkretnie chodzi o to, że mózg nie zdążył odpowiednio poukładać zebranych danych.

To zresztą niezwykle interesująca funkcja, którą ciekawie sprawdzili badacze. Walker pisze o jednych ze swoich badań, gdy pokazywał uczestnikom wyrazy, zaznaczając przy tym, które powinni zapamiętać, a które nie. Następnie część mogła się zdrzemnąć – przez 90 minut – a reszta nie. Jak już możecie się domyślić, osoby mające za sobą popołudniową drzemkę lepiej utrwaliły sobie słowa, zaś odrzuciły te, które mogły zostać pominięte. " U osób, które nie drzemały, nie zaobserwowaliśmy tak wyraźnego rozróżniania słów i odmiennego zachowywania wspomnień" – relacjonował autor badań. Kolejne, nowe wyniki to potwierdzają. Np. studenci, którzy śpią dłużej, mają lepsze wyniki.

Historia zna nawet przypadki, że w trakcie snów ktoś wpadł na rewolucyjny pomysł, który potem zrealizował. Mendelejew mówił nawet, że jego słynna tablica mu się przyśniła. Trudno być zdziwionym, bo zapewne zdarzyło wam się śnić o czymś, o czym intensywnie wcześniej myśleliście. Walker precyzuje:

Jeśli jeszcze pamiętacie o moim wstępie, możecie pomyśleć, że takim razie w ciągu dnia mój mózg jest zajęty myśleniem o piwie albo zakupach. Wprawdzie nie do końca jest to kłamstwo, ale niewątpliwie takie wnioski stawiają mnie w nie najlepszym świetle. Okazuje się, że moje dziwne sny wcale nie muszą być związane z intensywnym myśleniem o wizycie w pubie.

Sen pomaga poukładać dane i ulepszać nasze zdolności w tworzeniu zależności. To też zbadali naukowcy. Np. uczestnicy eksperymentu musieli rozwiązywać testy, które sprawdzały ich umiejętności w kojarzeniu faktów. Prosty, matematyczny przykład: jeżeli A>B, a B>C, to A>C. Z badań – rzecz jasna bardziej skomplikowanych – wynikło, że taka zdolność kojarzenia jest wyższa u osób, które spały i miały możliwość przejść fazę REM.

Takie rozpoznawanie dotyczy nie tylko logicznych zagadek, ale obejmuje znacznie więcej kwestii, w tym emocji. Inne badanie dowiodło, że niewyspani, gdy pokazało im się zdjęcia ludzi o określonej mimice, częściej widzieli w ich twarzach negatywne emocje, za to ci bardziej rześcy nie odczuwali wrogości. I znowu: pewnie każdy obudzony zbyt wcześnie doskonale wie, że w takim stanie po prostu źle odbiera świat. Zastanówmy się, jak wielkim zaczyna to być problemem, jeżeli jesteśmy chronicznie niewyspani jako ludzkość, a to się właśnie dzieje.

Wróćmy do pubu z mojego snu, kiedy spokojnie siedzę przy barze i się nudzę. Kiedy przeczytałem, że "umiejętność wyważonego panowania nad emocjami – co jest kluczem do tak zwanej inteligencji emocjonalnej – zależy od zażywania odpowiedniej ilości snu REM w nocy", zrozumiałem, że moje nudne sny o wizycie w sklepie mogą być pewną podpowiedzią. Cóż, przyznaję, zdarza mi się być nerwusem i denerwować się na głupoty. "Nie ma mojego ulubionego szamponu?!", "Ile można nalewać głupie piwo?!" – takie głupotki potrafią wyprowadzić z równowagi. Tymczasem we śnie mózg, budując i tworząc odpowiednie powiązania, podpowiada, jak radzić sobie z codziennymi troskami.

Sen, jak widać, jest niezbędny. To dzięki niemu jesteśmy bystrzy, żwawi, kreatywni. Właśnie dlatego sen jest tak kluczowy nie tylko w kontekście naszego zdrowia (brak snu najgorzej znoszą: nasz mózg, serce, układ hormonalny i układ odpornościowy) w walce ze sztuczną inteligencją. Coraz częściej mówi się o tym, że zastąpi ona człowieka w wielu zadaniach, także tych artystycznych. Przewagą może być jednak nie tylko dostęp do niezliczonej ilości danych, ale to, że my będziemy w gorszej formie, bo śpimy źle.

"Sen stanowi irracjonalny, irytujący dowód na to, że istoty żywe nie mogą się całkowicie podporządkować rzekomo nieodpartym siłom nowoczesności" – pisał Jonathan Crary w eseju “24/7. Późny kapitalizm i koniec snu”. Swoją książkę poświęcił właśnie zakusom nowoczesności na to, abyśmy nie spali, a przez to dłużej konsumowali.

W końcu jeśli zarywaliśmy nockę dla serialu Netfliksa, to przegrywało HBO, Disney+, Xbox, Amazon i masa innych firm, u których nie zostawiliśmy czasu i waluty wydanej na grę, książkę, film czy subskrypcję. Wraz z rozwojem sztucznej inteligencji "zabawa" zaczyna się robić bardziej niebezpieczna, bo tracimy zdolność rywalizacji. I tak na samym starcie jesteśmy na gorszej pozycji, ale bez snu dla sztucznej inteligencji możemy być jeszcze prostszym rywalem w takich dyscyplinach jak tworzenie, pilnowanie, analizowanie.

Z opublikowanego przez TNS raportu z 2019 roku wynika, że aż 30 proc. Polaków od poniedziałku do piątku śpi pięć-sześć godzin na dobę. Będzie gorzej, bo w przyszłości sen utrudnią upały.