Przebudzenie wielkiego brata, czyli mroczna strona technologii rozpoznawania twarzy

Szukając jednego z przełomowych momentów, możemy cofnąć się do roku 2011, kiedy Jeff Dean, inżynier z Google, spotkał się z profesorem informatyki Andrew Ng. Obaj wpadli na pomysł stworzenia sieci neuronowej o dużej mocy, która zostałaby nakarmiona 10 milionami obrazów zeskanowanych z internetu (głównie obrazki z baz danych, maile, filmy i zdjęcia z YouTube'a).

Po kilkudziesięciu godzinach nieustannego przetwarzania wizualnych informacji, komputer zaprezentował trzy wzory: były to podobizny ludzkiej twarzy, ludzkiego ciała i kota. Od tego momentu, oprogramowanie mogło przetwarzać kolejne dane, orzekając błyskawicznie, czy – przykładowo – dany obiekt na zdjęciu jest kotem, czy nim nie jest. Nie brzmi to specjalnie spektakularnie, ale to był naprawdę przełom, bo został wypracowany standard pewnej prostej, ale niezwykle skutecznej metody. Dlatego dzisiaj nie musimy pisać już kodów, które pomagałyby w rozpoznawaniu koloru skóry, czy budowy nosa.

Doskonalenie obu technologii było obiecujące, ale potrzebna była rynkowa weryfikacji jej użyteczności. Naukowcy pracujący z najpotężniejszym komputerem świata IBM Watson, odkrywali imponujące możliwości, jeśli chodzi o analizę olbrzymich zbiorów danych – w tym fotografii naszego ciała, które ukazywały wizualne oznaki ciężkich chorób.

Policjanci zachwycali się z kolei tym, ile czasu oszczędzają na przeglądaniu i analizowaniu archiwów fotograficznych z uwiecznionymi twarzami przestępców. Zadowoleni mogli być menedżerowie Facebooka. Biorąc pod uwagę ilość danych wizualnych zgromadzonych na portalu, doskonalenie rozpoznawania twarzy stawało się prostsze i atrakcyjne ze względu na reklamodawców. Rozwojowi tej technologii sporo zaczęli zawdzięczać producenci Tesli, Ubera i Waymo; autonomiczne pojazdy potrafią dzięki niej odróżniać człowieka od martwej bryły. Powinny być też jej wdzięczne setki rodzin w Indiach. Dzięki szybkim analizom porównawczym zdjęć dzieci zagubionych i dzieci przebywających w sierocińcach, niejeden dom mógł świętować odnalezienie zagubionych pociech po wielu latach poszukiwań.

Niestety, te wszystkie przykłady – budujące – nie zmniejszają naszego lęku przed coraz bardziej realnymi scenariuszami społecznej dystopii. Jak zapewnić naszej twarzy komfort w czasach, gdy kolejną falą technologiczną, na jaką musimy się przygotować, jest biometria - wykorzystywana w urzędach i na lotniskach? Kontrowersyjne są doniesienia z Chin, gdzie skan twarzy jest już nie tylko przepustką do wielu usług – np. szybkiego płacenia w sklepach, ale staje się obywatelskim obowiązkiem, jak chociażby w sytuacji zakupu telefonu komórkowego. Oficjalne informacje o tym, że zachowania ludzi są rejestrowane przez kamery – to wszystko dla potrzeb systemu oceny obywateli – widnieją nawet w chińskich pociągach.

W naszym kręgu cywilizacyjno-kulturowym ciągle nie dopuszczamy myśli o tak bliskiej integracji technologii z polityką społeczną. Niestety, problem dotyczy nas również, może na razie w mniejszym stopniu. Kamery obserwują nas na ulicach, w parkach, szkołach, sklepach i biurowcach. Nie wiemy, jak długo nasze zdjęcia są przechowywane na dyskach, po co i dlaczego ktoś je ogląda.

Problem nie polega tylko na tym, że nie wiemy, co dzieje się dalej z tymi danymi. Problem polega na tym, że nie wiemy, kiedy one powstają. Nie jest to przecież ściągnięcie odcisku palca – tej operacji bylibyśmy całkowicie świadomi. Gdy w okolicy, w której mieszkamy, zostaje popełnione przestępstwo, to analizuje się zapisy z wielu kamer, które monitorują okolicę. Nie powinniśmy być zaskoczeni faktem, że na wielu takich próbkach znajdziemy się również my. Czy w takim razie nie stajemy się czasem nieświadomym i biernym uczestnikiem prowadzonych śledztw, gdy nasze zdjęcie wyskakuje obok innych? Gdyby się okazało, że nagle możemy mieć dostęp do zasobów wszystkich kamer, które patrzą na nas na ulicach, w naszej pracy i urzędach, przekonalibyśmy się, jak olbrzymia część naszej codziennej aktywności została zarejestrowana. Ważna jest tu jeszcze jedna kwestia. Mam na myśli ciągłą niedoskonałość omawianych technik. Niedoskonałość, która może prowadzić do poważnych nadużyć.

O uprzedzeniach teoretycznie neutralnych algorytmów pisano wielokrotnie. Magazyn Wired przedstawił w jednym z artykułów eksperymenty, które wykazywały, że pomyłki oprogramowania do rozpoznawania twarzy zachodzą dziesięciokrotnie częściej w przypadku, gdy zbiór złożony jest ze zdjęć osób o czarnym kolorze skóry. Trzy lata temu prasa amerykańska nagłośniła błędy popełniane przez komputery na komisariatach. Dochodziło do notorycznego fałszowania statystyk, które z automatu wskazywały na zwiększoną aktywność przestępczą osób o czarnym kolorze skóry. Miało to olbrzymi wpływ na procedury i praktyki śledcze. Niekorzystne statystyki zostały potwierdzone przez niezależnie prowadzone badania prowadzone przez Massachusetts Institute of Technology. Algorytmy rozpoznają zdjęcia błyskawicznie, ale niedokładnie. Procedury wykorzystywania wyników takich analiz nie są pozbawione wad, o czym wiedzą najlepiej niesłusznie wezwani na komisariaty.

Niedoskonałość technologii rozpoznawania twarzy, a także brak jasnych, uniwersalnych przepisów powoduje krytykę ze strony aktywistów, którzy wymuszają debatę i zmianę podejścia do tych kwestii, ze strony rządów i biznesu. Jeff Bezos z Amazona zadeklarował niedawno, że firma opracowuje własne wytyczne dotyczące rozpoznawania twarzy i przedstawi je do konsultacji prawodawcom. Microsoft wspierał tworzenie przepisów dotyczących ochrony prywatności w stanie Waszyngton. W tym roku Facebook zmienił politykę wobec identyfikowania twarzy użytkowników, można odmówić zgody na rozpoznawanie twarzy przez algorytmy portalu. Widoczne są działania władz miast dotyczące przestrzeni publicznych. W tym roku władze San Francisco orzekły, że policja nie może już używać technologii rozpoznawania twarzy w stosunku do osoby aresztowanej. Seattle przyjęło rozporządzenie, zgodnie z którym została ujawniona cała sieć urządzeń monitorujących miasto. Władze wielu europejskich metropolii zaczynają myśleć o pomysłach stref wolnych od kamer. Oczywiście ich możliwości nie sięgają tak daleko, by wymagać wdrażania podobnej polityki przez gigantów informatycznych. Jednak niektóre prywatne firmy wykazują już podobne inicjatywy – jak chociażby agencje zajmujące się organizacją imprez masowych i koncertów. Może wkrótce zaczniemy stykać się ze zjawiskiem marketingu prywatności, czyli budowaniu wizerunku firmowego na obietnicy, że obywatel przebywa w strefie bez urządzeń rejestrujących.

Nasze cyfrowe podobizny stają się coraz bardziej wielofunkcyjne – umożliwiają nam wielowymiarową komunikację z innymi, zapewniają dostęp do niektórych usług i urządzeń, bywają nawet przepustką do budynków, w których pracujemy. Zdigitalizowana twarz staje się dowodem tożsamości, a w pewnym sensie rodzajem nowej waluty. Pytanie, jakie się rodzi, dotyczy tego, czy możemy – jako obywatele – utrzymywać większą kontrolę nad wykorzystywaniem i upublicznianiem tych cyfrowych obrazów, które, jak żadne inne, są świadectwem naszego indywidualnego „ja”.

A więc co zrobić z naszą twarzą? Trudno pogodzić się z myślą, że przed wyjściem na spacer będziemy się w przyszłości zastanawiać, czy na wszelki wypadek nie założyć na twarz... maski. Dlatego wspieranie wszelkich inicjatyw, które mogłyby przynajmniej częściowo regulować opisywane zjawisko, wydaje mi się bardzo potrzebne już dzisiaj.

Head of Services CEE, Microsoft. Kieruje usługami Microsoft w 36 krajach, ich zakres obejmuje doradztwo biznesowe i konsulting technologiczny, w szczególności w takich obszarach jak big data i sztuczna inteligencja, aplikacje biznesowe, cybersecurity, usługi premium oraz cloud. Poprzednio jaklo Vice President Digital McKinsey odpowiedzialny za region CEE oraz usługi łączące doradztwo strategiczne i wdrażanie zaawansowanych rozwiązań informatycznych. Od kompleksowej transformacji cyfrowej przez szybkie wdrożenia aplikacji biznesowych, rozwiązania i analizy big data, biznesowe zastosowania sztucznej inteligencji po rozwiązania blockchain i IoT. Wcześniej Norbert pełnił funkcję Prezesa Zarządu i CEO Atos Polska, był również szefem ABC Data S.A. oraz Prezesem Zarządu i CEO Sygnity S.A. Poprzednio również pracował w firmie McKinsey jako partner, był dyrektorem działu usług doradczych, oraz rozwoju biznesu firmy Oracle.

Pasją Norberta są najnowsze technologie robotyzacja, zastosowania sztucznej inteligencji, blockchain, VR i AR, Internet Rzeczy, oraz ich wpływ na gospodarkę i społeczeństwo. Więcej na ten temat można przeczytać na blogu Norberta.

Nie przegap nowych tekstów. Obserwuj Spider's Web w Google News.