Polsten - polski wynalazek, który pomógł wygrać II wojnę światową
Wśród broni używanych przez aliantów w walce z nazistami była także polska konstrukcja. To działko przeciwlotnicze Polsten, które powstało na podstawie szwajcarskiego Oerlikona 20 mm. Polsten był prostszy, tańszy i równie skuteczny co jego pierwowzór. Działko służyło do obrony przed samolotami wroga i jako uzbrojenie pomocnicze czołgów. Polsten wziął udział w największych bitwach w Europie. Poznaj historię tego niezwykłego wynalazku, który zasłużył na miano polskiego bohatera II wojny światowej.
Początki działka Polsten sięgają 1939 roku, kiedy to niemiecka inwazja na Polskę zmusiła polskich konstruktorów broni do ucieczki do Wielkiej Brytanii. Tam kontynuowali oni pracę nad udoskonaleniem i modernizacją działka Oerlikon, które było używane przez aliantów jako broń przeciwlotnicza. Oerlikon był skuteczny, ale bardzo drogi i skomplikowany w produkcji - kosztował około 350 funtów i składał się z 250 części.
Polscy inżynierowie postanowili uprościć konstrukcję Oerlikona, nie tracąc przy tym na jego wydajności. Współpracowali oni z czeskimi i brytyjskimi specjalistami i w 1941 roku zaprezentowali prototyp nowego działka, nazwanego Polsten. Polsten był znacznie tańszy i łatwiejszy w produkcji niż Oerlikon - kosztował tylko 60-70 funtów i składał się z 119 części. Jednocześnie zachował tę samą szybkostrzelność (450 strzałów na minutę), prędkość początkową pocisku (830 m/s) i zasięg skuteczny (1000 m). Polsten miał też ten sam kaliber - 20 mm.
Prostsza obsługa i niższa cena były olbrzymimi atutami polskiego wynalazku. Trzeba wziąć pod uwagę, że do ochrony okrętów wojennych, statków handlowych, miast i oddziałów na lądzie trzeba było wyprodukować tysiące działek. Mniej części oznaczało, że broń była dużo tańsza, a jej obsługa łatwiejsza, co oznaczało również szybsze szkolenie.
Zarówno Oerlikon, jak i Polsten używały podobnych 60-nabojowych magazynków bębnowych, chociaż Polsten mógł również używać prostszego magazynka pudełkowego z 30 nabojami. Choć miał on mniejszą pojemność to jednak obsługi dział bardzo sobie chwaliły te magazynki ze względu na możliwość ich szybkiej wymiany.
Polskie działko w Normandii
Polsten został wprowadzony do służby w marcu 1944 roku i zastąpił Oerlikona jako standardową broń przeciwlotniczą 21 Grupy Armii alianckiej. Był używany przez plutony przeciwlotnicze niektórych brytyjskich batalionów piechoty podczas kampanii zachodnioeuropejskiej 1944-45. Działko polskiej konstrukcji wykorzystywano podczas desantu w Normandii. Służył także do obrony powietrznej jednostek spadochronowych, biorąc udział m.in. w operacji Market Garden, a także podczas zdobywania hitlerowskich Niemiec i forsowania Renu.
Działko było montowane na przyczepie holowanej przez jeepa lub na pojazdach opancerzonych wyposażonych w wieże przeciwlotnicze oparte na czołgach Cromwell/Centaur oraz na czołgu Skink. Polsten był również zamontowany na brytyjskich pojazdach pływających LVT i na pierwszych modelach czołgu Centurion w niezależnym mocowaniu po lewej stronie wieży.
Dla Polstena ostały opracowane różne wersje - podwójne, potrójne i poczwórne. Firma John Inglis and Compan z Toronto w Kanadzie wyprodukował kilka tysięcy działek i około 500 poczwórnych wersji Polstena. Podczas II wojny światowej Polsteny, magazynki do nich i skrzynki amunicyjne były również produkowane w Australii przez General Motors Holden w zakładach Woodville i Beverley. Były używane przez australijską armię na lądzie i na małych łodziach.
Polsten był używany aż do lat pięćdziesiątych XX wieku, między innymi we wczesnych modelach czołgów Centurion.
Niezwykły rodowód działka Polsten
Co ciekawe, Polsten powstał na bazie działka wymyślonego przez Niemców. Podczas I wojny światowej niemiecki przemysłowiec Reinhold Becker opracował armatę kalibru 20 mm. Pod koniec wojny była ona używana jako działo lotnicze w samolotach bojowych Luftstreitkräfte i jako działo przeciwlotnicze. Ponieważ traktat wersalski zakazał dalszej produkcji takiej broni w Niemczech, patenty i prace projektowe zostały w 1919 roku przekazane szwajcarskiej firmie SEMAG z siedzibą niedaleko Zurychu.
W 1924 SEMAG upadł. Firma Oerlikon, nazwana na cześć dzielnicy Oerlikon na przedmieściach Zurychu, gdzie miała swoją siedzibę, nabyła wówczas wszystkie prawa do broni. Firma rozwija projekt i opracowała kilka wersji działka Oerlikon zwiększając jego szybkostrzelność, zasięg i siłę ognia. Oerlikon FF był instalowany jako uzbrojenie niektórych myśliwców z lat 30. XX wieku, takich jak polski PZL P.24.
Zaledwie kilka tygodni przed upadkiem Francji fabryka Oerlikon zatwierdziła produkcję swojej broni w Wielkiej Brytanii na licencji. Królewskiej Marynarce Wojennej udało się przemycić niezbędne rysunki i dokumenty z Zurychu. Działko było też produkowane na licencji w Stanach Zjednoczonych. Podczas II wojny światowej, od grudnia 1941 do września 1944 roku, amerykańskie Oerlikony zestrzeliły 32 procent wszystkich japońskich myśliwców zestrzelonych przez US Navy.
Nazwa działka Polsten
Nazwa Polsten pochodzić ma od połączenia pierwszych liter nazwisk polskich konstruktorów: Januszewski, Stepan i Stankiewicz. Niektóre źródła podają również inne możliwe pochodzenie nazwy: od słowa “Polish-Sten”, ponieważ działko było produkowane przez tę samą firmę co pistolet maszynowy Sten lub od słowa “Polish-Oerlikon”, ponieważ działko było oparte na niemieckim Oerlikonie.
20 mm działko Polsten to przykład polskiego geniuszu inżynieryjnego, który przyczynił się do zwycięstwa aliantów nad nazistowskim reżimem. To broń przeciwlotnicza o prostym projekcie, niskim koszcie i wysokiej skuteczności. To także dowód na to, że polscy naukowcy i wynalazcy nie dali się złamać okupacji i kontynuowali swoją pracę na rzecz wolności i demokracji.
