Nagrody Nobla 2022: poznaliśmy laureata w dziedzinie fizjologii i medycyny
3 października rozpoczęła się coroczny tydzień noblowski, podczas którego Komitet Noblowski będzie przedstawiał laureatów najbardziej prestiżowej nagrody w świecie nauki. Każdego dnia przedstawiany będzie laureat, a dziś w poniedziałek poznaliśmy laureata w dziedzinie nauk medycznych.
Pochodzący ze Szwecji Paabo jest specjalistą w zakresie genetyki ewolucyjnej. Paabo jako pierwszy w historii naukowiec pomyślnie zsekwencjonował genom Neandertalczyka. Ponadto Paabo po raz pierwszy, w 2010 roku opisał nieznanego wcześniej przodka współczesnego człowieka – denisowianina. Oprócz tego Paabo dokonał odkrycia, że transfer genów z wymarłych homininów do gatunku Homo sapiens nastąpił po migracji z Afryki około 70 tys. lat temu. Dzięki swym badaniom Svante Paabo dał początek nowej dyscyplinie naukowej – paleogenomice, nauce skupiającej się na analizie i rekonstrukcji informacji genetycznej wymarłych gatunków.
Svante Paabo urodził się w 1955 roku w Sztokholmie. Jest synem Karla Sune Detlofa Bergstroma, który w 1982 wraz z Bengtem Ingemarem Samuelssonem i Johnem Vane otrzymali nagrodę Nobla za odkrycia dotyczące prostaglandyn i substancji pokrewnych. Svante Paabo uzyskał tytuł doktora w 1986 roku za badania nad wpływem białka E19 adenowirusów na układ odpornościowy.
Na nagrodę Nobla Paabo czekał ponad dwie dekady, gdyż już w 1997 roku wraz z międzynarodowym zespołem naukowców dokonał zsekwencjonowania genomu mitochondrialnego Neandertalczyka.
W 2007 roku magazyn Time umieścił Paabo na liście stu najbardziej wpływowych ludzi roku.
Laureata w dziedzinie fizyki poznamy we wtorek 4 października, z chemii w środę 5 października, natomiast nagrody literackie i pokojowe zostaną ogłoszone odpowiednio 6 i 7 października. Laureat specjalnej nagrody w dziedzinie nauk ekonomicznych zostanie ogłoszony w poniedziałek, 10 października.
Transmisję z ogłoszenia laureatów Nagrody Nobla można oglądać na żywo w serwisie YouTube 3, 4, 5, 6, 7 i 10 października o 11:45 polskiego czasu.
Czym są nagrody Nobla?
Nagroda Nobla jest międzynarodową nagrodą przyznawaną przez Fundację Nobla w Sztokholmie, w Szwecji, opartą na fortunie i testamencie Alfreda Nobla, szwedzkiego przedsiębiorcy, a jednocześnie wynalazcy dynamitu. Pierwsze trzy kategorie nagród to nauki medyczne, chemia oraz fizyka, a nagradzane zostają tak odkrycia jak i wynalazki. Czwartą nagrodą jest nagroda literacka, która honoruje osobę, która – jak napisał Nobel w testamencie - "stworzy w dziedzinie literatury najwybitniejsze dzieło w kierunku ideowym". Piąta nagroda, nagroda pokojowa, przyznawana jest osobie lub stowarzyszeniu, które poczyni największe zasługi dla sprawy międzynarodowego braterstwa, w zwalczaniu lub ograniczaniu stałych armii, lub w ustanawianiu lub wspieraniu kongresów pokojowych.
Szósta i ostatnia nagroda w dziedzinie nauk ekonomicznych jest przedmiotem kontrowersji. W 1968 roku szwedzki bank centralny Sveriges Riksbank by uczcić trzysteną rocznicę istnienia przekazał znaczną sumę pieniędzy na rzecz Fundacji Nobla, która miała na celu ufundowanie nagrody w dziedzinie nauk ekonomicznych. Jednakże nagroda ta nie została wymieniona w testamencie wynalazcy, będąc inicjatywą Sveriges Riksbanku, z tego powodu przedmiotem dyskusji pozostaje czy nagrodę w dziedzinie ekonomii należy uznawać za szóstą kategorię nagród Nobla.
Każda nagroda składa się ze złotego medalu, osobistego dyplomu i nagrody pieniężnej. W 2022 roku gratyfikacja wynosić będzie 10 milionów koron szwedzkich (około 4,69 miliona złotych). Celem nagrody pieniężnej jest umożliwienie laureatowi kontynuacje pracy badawczych bez potrzeby szukania źródeł finansowania. Pomimo że laureatów nagrody Nobla poznajemy na początku października, ceremonia wręczenia nagród tradycyjnie odbywa się 10 grudnia, w rocznicę śmierci szwedzkiego wynalazcy.
Polska posiada w sumie ośmiu noblistów: pięciu w kategorii literatury, dwóch w kategorii pokoju oraz jedną, lecz podwójną – w kategorii fizyki i chemii. Pierwszą Polską noblistką była Maria Skłodowska-Curie, która w 1903 roku otrzymała nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości oraz w 1911 nagrodę Nobla w chemii za odkrycie polonu i radu.
Drugim laureatem był Henryk Sienkiewicz, który w 1905 roku otrzymał nagrodę za całokształt twórczości. Kolejni laureaci, Władysław Reymont (1924) oraz Czesław Miłosz (1980) również zostali uhonorowani w dziedzinie literatury, Reymont za epopeję chłopską „Chłopi”, a Miłosz za całokształt twórczości.
W 1983 roku pokojową nagrodę Nobla przyznano Lechowi Wałęsie za „wkład do kampanii na rzecz uniwersalnych praw ludzkich”. Natomiast dwie kolejne nagrody Nobla dostały przyznane poetkom – Wisławie Szymborskiej (1996) oraz Oldze Tokarczuk (2019), również za całokształt twórczości.
Noblistą, którego nie wymienia się, mówiąc o polskich laureatach prestiżowej nagrody, jest Józef Rotblat, który w 1995 roku wraz z ruchem Pogwash został uhonorowany pokojową nagrodą Nobla. Rotblat był Polakiem żydowskiego pochodzenia, a jednocześnie fizykiem i radiobiologiem. Rotblat nagrodę Nobla otrzymał za swe starania na rzecz atomowego rozbrojenia ludzkości.
Fizyka nie rozpoznaje się jako polskiego noblisty, ze względu na jego obywatelstwo. Bowiem Józef Rotblat opuścił Polskę w przeddzień wybuchu drugiej wojny światowej, do kraju już nigdy nie wracając. Obywatelstwo brytyjskie przyjął dopiero w 1946 roku i aż do śmierci mieszkał i żył w Londynie. Jednocześnie aż do końca swych dni podkreślał swą polskość i zaznaczał, że „jest Polakiem z brytyjskim paszportem”.
