Amazonia płonie, a my pytamy o wpływ pożarów na produkcję tlenu, którym oddychamy na Ziemi

Produkcja tlenu jest traktowana jako jedna z ważnych korzyści dostarczanych przez lasy. Sprawa jest jednak trochę bardziej skomplikowana. Tak, fotosynteza rzeczywiście umożliwia roślinom wykorzystanie atmosferycznego dwutlenku węgla w celu budowy tkanek oraz uwalnia tlen do atmosfery. Ale ten mechanizm działa tylko w dzień. W nocy jest na odwrót: rośliny wtedy oddychają, czyli pobierają tlen i wydalają dwutlenek węgla.

Jak wygląda bilans tego procesu? Znowu: to zależy: póki roślina jest młoda, bilans jest korzystny: tlenu przybywa, zaś dwutlenku węgla ubywa. Natomiast w lesie starym procesy rozkładu mogą dominować nad fotosyntezą, więc bilans jest odwrotny. Także, jeśli zależałoby nam na optymalnej produkcji tlenu przez lasy i puszcze, należałoby utrzymywać je we wczesnych stadiach sukcesji ekologicznej, ścinać dorosłe drzewa i sadzić nowe.

Taki las mógłby wówczas stanowić swego rodzaju „rezerwuar” dwutlenku węgla. Ale z ekologicznego punktu widzenia, najbardziej wartościowy jest las dojrzały. Tak więc traktowanie go jako instrumentu ochrony klimatu stoi w sprzeczności z innymi funkcjami, które w ogólnym, ekologicznym rozrachunku wydają się być znacznie cenniejsze. Mowa tu chociażby o utrzymywaniu leśnych, bardzo złożonych ekosystemów.

Szacuje się, że w puszczy amazońskiej żyje ok. 3 mln gatunków zwierząt. Nigdzie indziej na świecie nie występuje tak duża różnorodność flory i fauny. Do tego dochodzi jeszcze ok. 400 plemion (łącznie jest to ok. 1 mln ludzi), które robią, co mogą, żeby nie mieć zbyt dużej styczności z rozwiniętą cywilizacją. W świetle tych liczb, to czy amazońskie drzewa charakteryzują się ujemnym, czy dodatnim bilansem produkcji tlenu jest naprawdę mało ważne. Choć uczciwie trzeba przyznać, że powtarzany przez wszystkich argument o tym, że Amazonia odpowiada za produkcje ok. 20 proc. tlenu do naszej atmosfery jest raczej nieprawdziwy.

Najsensowniejszym konsensusem wypracowanym przez naukowców jest aktualnie następujące twierdzenie: za produkcję tlenu na naszej planecie, mniej więcej po połowie, odpowiadają rośliny lądowe i… ocean. A właściwie to nie sam ocean, tylko żyjąca tam, mikroskopijna roślinność, fachowo zwana fitoplanktonem. Plankton ten, dzięki temu samemu procesowi fotosyntezy, absorbuje tyle samo dwutlenku węgla, co rośliny lądowe.

W procesie tym, fitoplanktonowi pomagają też wszystkie małe stworzenia, nazywane zbiorczo zooplanktonem (pierwotniaki, wrotki, skorupiaki, osłonice, larwy, etc.), które potrafią absorbować dwutlenek węgla i składować go w swoich pancerzykach. Takie stworzenia, po śmierci opadają na dno oceanu, tworząc tam grube warstwy wapieni, które stają się naturalnymi magazynami CO2 i składują go bezpiecznie na morskim dnie. Tak swoją drogą powstają rafy koralowe.

Jeżeli chodzi o samą produkcję tlenu, aktualnie przyjmuje się, że nasza planeta ma dwa, mniej więcej tak samo wydajne płuca: ocean oraz wszystkie rośliny lądowe, które - ze względu na naturalny cykl naszej planety - co roku utrzymują dodatni bilans produkcji tlenu, ze względu na przeważającą część młodych roślin.

Istnieje jeszcze kwestia samego magazynowania dwutlenku węgla, która pomaga nam trzymać nasz klimat w ryzach. No i tutaj, bez dwóch zdań, ocean ma o wiele bardziej skuteczne mechanizmy składowania tego gazu cieplarnianego. Aktualnie szacuje się, że nasze morza i oceany przechowują ok. 50 razy więcej CO2, niż znajduje się go w atmosferze. No i potrafi magazynować go o wiele więcej, niż jakiekolwiek skupisko roślin lądowych.

Już w 2013 r., w publikacji „The State of the Ocean”, wydanej w ramach International Programme on the State of the Ocean (IPSO), jego autorzy stwierdzili, że degradacja morskich ekosystemów w rezultacie ludzkiej aktywności, powoli staje się nieodwracalna. Konsekwencją są alarmujące i - rzecz jasna - zagrażają naszemu istnieniu. Wnioski te potwierdzają wszystkie nowsze badania oceanicznych ekosystemów. Najnowsze oceny dokonane przez ONZ-owski Międzynarodowy Panel ds. Zmian Klimatu (IPCC) wskazują, że zmiany w ekosystemach są postępujące i bezwzględne: podczas gdy wzrost temperatur na lądach może obecnie pauzować, to z całą pewnością nie dotyczy to Oceanu, którego ocieplanie się trwa bez względu na odczyty lądowych termometrów.

Nadmierna absorbcja dwutlenku węgla (który produkowany jest przez nasz przemysł w ogromnych ilościach) prowadzi do powstawania tzw. zabójczego trio. Tym terminem autorzy raportu IPSO określają trzy kluczowe czynniki, które mają największy wpływ na niszczenie morskich ekosystemów: zakwaszenie, ocieplenie i dezoksydacja (powstawanie wielkich obszarów stref beztlenowych).

Te trzy czynniki potęgują również oddziaływanie innych destrukcyjnych elementów na ekosystemy w oceanach. Mowa tutaj chociażby o zanieczyszczeniu chemikaliami, eutrofizacji i przełowieniu. W wyniku horrendalnego zwiększenia ilości dwutlenku węgla w atmosferze poziom zakwaszenia oceanów w ostatnich dekadach urósł do bezprecedensowych w historii Ziemi rozmiarów. Jest to o wiele większy problem, niż wypalanie lasów.

Lądowe ekosystemy regenerują się bowiem o wiele szybciej. Tymczasem setki lat zaniedbań w stosunku do oceanów mogą prędzej, czy później okazać się zabójcze w skutkach. Jednym słowem: ludzie są na doskonałej drodze do uśmiercenia co najmniej jednego płuca naszej planety. Taką amazonię, na upartego można zregenerować w 50-100 lat. Z oceanami będzie jednak znacznie trudniej. I dłużej.