60 lat rewolucyjnych badań jądrowych za nami. Nie obyło się bez znaczącego wkładu Polaków
Jedna z najważniejszych światowych placówek naukowych, europejski CERN, ma już 60 lat działalności za sobą. To właśnie owo centrum jest odpowiedzialne za Wielki Zderzacz Hadronów, a także za… istnienie Spider’s Web.
CERN (fr. Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire) został powołany 29 września 1954 roku, ale obchody sześćdziesięciolecia tego wielce istotnego przedsięwzięcia ruszyły już teraz. Przedwczesny entuzjazm? Nie oceniałbym tego tak. Bo to właśnie CERN jest odpowiedzialny za niektóre z najważniejszych odkryć i wynalazków jeśli chodzi o nowoczesną naukę.
Jak to się wszystko zaczęło?
Projekt CERN został zatwierdzony dokładnie 60 lat temu przez 12 zachodnioeuropejskich państw. To miała być tymczasowa nazwa, ale… mimo jej formalnej zmiany na OERN (Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire) nadal jest używana pierwotna, również przez dyrekcję całego przedsięwzięcia.
Celem CERN-u było badanie jądra atomowego i rozwijanie fizyki cząstek elementarnych. Jego działalność jednak szybko poszerzono. I nie minęła dekada, a już dokonano pierwszych, bardzo ciekawych odkryć.
W 1973 w komorze pęcherzykowej Gargamelle, jaka powstała w ośrodku, zaobserwowano prądy neutralne, odpowiedzialne za niektóre elementy oddziaływania słabego. Dokładnie 10 lat później odkryto bozony W i Z. W 1989 roku, dzięki akceleratorowi LEP, dokonano kilku ciekawych obserwacji dotyczących neutrin, a w 1995 roku udało się uzyskać antywodór, jeden z pierwiastków antymaterii a dwa lata temu o CERN-ie było głośno dzięki odkryciu bozonu, który najprawdopodobniej jest „boską” cząstką Higgsa. Badania w CERN-ie zostały nagrodzone już dwoma Noblami i nic nie wskazuje na to, by entuzjazm pracujących tam naukowców malał.
O CERN-ie mogliście też słyszeć w mediach dzięki 27-kilometrowemu Wielkiemu Zderzaczowi Hadronów, który znajduje się sto metrów pod ziemią na terenie Francji i Szwajcarii. To największy akcelerator cząstek i największa maszyna na świecie, gdzie cząstki elementarne i jony są rozpędzane do prędkości bliskim prędkości światła i zderzane ze sobą, w celach dalszej analizy.
W CERN pracuje około dwustu Polaków, z czego większość na stypendiach. Polscy fizycy są autorami lub współautorami jednej dziesiątej prac dotyczących badań prowadzonych w CERN. Od 1 stycznia 2013 roku przewodniczącą Rady CERN jest profesor Agnieszka Zalewska.
Bez CERN-u nie czytał(a)byś Spider’s Web
Projekt ENQUIRE, zapoczątkowany w CERN-ie przez Tima Bernersa-Lee w 1989 roku, to fundament dzisiejszych witryn internetowych. To była prawdziwa rewolucja, aczkolwiek założenia projektu były dużo mniej ambitne. Berners-Lee i jego kolega Robert Cailllau chcieli tylko opracować hipertekstowy standard, który ułatwiałby dzielenie się wynikami badań z innymi naukowcami. Pierwsza witryna WWW została udostępniona w 1991 roku i była hostowana przez zaprojektowany przez Steve’a Jobsa i jego zespół komputer NeXT. Dwa lata później standard World Wide Web upubliczniono za darmo wszystkim zainteresowanym. Efektów komentować nie trzeba: witryna, którą czytacie, a także wszystkie inne witryny i ich konstrukcja, istnieją dzięki tym dwóm naukowcom.
CERN odpowiada za jeszcze jeden wynalazek dotyczący sieci komputerowych. Konkretniej, chodzi tu o grid, czyli system, który integruje i zarządza zasobami będącymi pod kontrolą różnych domen, połączonymi siecią komputerową. Dzięki temu możliwe jest stworzenie potężnego i wielkiego, acz prostego wirtualnego komputera z ogromnej ilości połączonych, niejednorodnych systemów współdzielących różnego rodzaju zasoby.
W Polsce również można świętować, a nawet się czegoś dowiedzieć
Obchodami 60-lecia CERN-u zajmuje się w naszym kraju warszawskie Centrum Nauki Kopernik. Odwiedził je niedawno dyrektor generalny tej organizacji, profesor Rolf Dieter-Heuer. - Jednoczymy ludzi z krajów, które zazwyczaj ze sobą nie rozmawiają na przyjacielskiej stopie - zaznaczył prof. Heuer, podając przykład współpracy pomiędzy w ramach CERN-u pomiędzy Turcją, Izraelem czy Pakistanem. - CERN jest symbolem międzynarodowej współpracy, ale i symbolem połączenia naukowców ponad wszelkimi podziałami politycznymi, o czym warto pamiętać szczególnie w tym roku, kiedy będziemy obchodzić 25-lecie Okrągłego Stołu – wtórowała mu profesor Lena Kolarska-Bobińska, minister nauki i szkolnictwa wyższego.
W związku z tym szczególnym wydarzeniem, w Centrum Nauki Kopernik został udostępniony nowy eksponat: tunel, który symuluje działanie Wielkiego Zderzacza Hadronów. Mimo iż to zwykła zabawka, warto odwiedzić CNK, zwłaszcza, że obsługa bardzo chętnie odpowiada na te mniej i bardziej naukowe pytania zwiedzających.
Zdjęcia Abstract science fiction futuristic background, female scientist doing research in a quantum optics lab oraz hadron collider cgi pochodzą z serwisu Shutterstock
