Polska szkoła w końcu dogania rzeczywistość. Patrzę na to z ulgą
Polska szkoła staje przed decyzją, której znaczenie trudno przecenić: zamiast udawać, że AI nie istnieje to zacznie jej uczyć. I to nie w formie pobieżnych warsztatów, ale poprzez największy w historii polskiej edukacji program poświęcony sztucznej inteligencji.
ZBADAI - projekt uruchomiony przez Centrum Nauki Kopernik przy wsparciu Ministerstwa Edukacji Narodowej - to nie kolejny kurs o tym, jak poprosić ChatGPT o napisanie wypracowania. To próba przebudowania szkolnej rzeczywistości tak, by uczniowie nie tylko korzystali z AI, ale przede wszystkim rozumieli jej działanie, ograniczenia i konsekwencje.
Największy projekt edukacyjny związany z AI w Polsce
Skala ZBADAI robi wrażenie. Program potrwa do czerwca 2028 r. i obejmie 200 szkół, 930 nauczycieli i edukatorów, 13 tys. uczniów a materiały stworzone w ramach projektu trafią na Zintegrowaną Platformę Edukacyjną, z której korzysta nawet 6 mln osób.
Czytaj też:
Jak pokazują badania dr. Macieja Kościelniaka z Uniwersytetu SWPS dotychczasowe szkolenia z AI były w dużej mierze teoretyczne. Nauczyciele oglądali prezentacje o tym jak działa sztuczna inteligencja, ale uczniowie nie mieli realnej okazji, by z nią pracować. Co gorsza wiele kursów sprowadzało AI do narzędzia oszczędzającego czas pracy, a nauczyciele przedmiotów humanistycznych byli traktowani jak grupa, której ta technologia nie dotyczy.
ZBADAI ma to odwrócić.
Metoda badawcza zamiast wykładu. AI jako narzędzie, nie wyrocznia
Najważniejsza zmiana jaką wprowadza ZBADAI dotyczy samego sposobu nauczania. Projekt nie zakłada, że nauczyciel stanie przed klasą i opowie, jak działa model językowy. Zamiast tego uczniowie mają pracować z AI w ramach projektów badawczych, wykorzystując ją do wykonywania obliczeń, analizy obrazów, rozpoznawania dźwięków i porządkowania danych.
Ale równie ważne jest to, czego AI nie potrafi. Uczniowie mają zobaczyć, że modele potrafią się mylić, halucynować dane, powielać błędy i uprzedzenia. To kluczowy element - bo tylko wtedy można nauczyć się krytycznego myślenia, a nie bezrefleksyjnego zaufania technologii.
Jak podkreśla Robert Firmhofer, dyrektor Centrum Nauki Kopernik: Chcemy, aby uczeń był kimś, kto samodzielnie odkrywa, bada, tworzy - a sztuczna inteligencja ma wspierać jego sprawczość.
Uczniowie mają nauczyć się formułowania pytań badawczych, pracy z danymi, współpracy w grupie i prezentowania wyników - kompetencji, których tradycyjna szkoła często nie rozwijała.
Hackathon, nauczyciele i interdyscyplinarność. AI nie tylko dla informatyków
Zanim ZBADAI trafił do szkół trzeba było stworzyć konkretne scenariusze zajęć. Dlatego Centrum Nauki Kopernik i Ministerstwo Edukacji zorganizowały hackathon, w którym 30 nauczycieli z całej Polski pracowało z ekspertami nad projektami badawczymi.
Efekt?
- katalog gotowych projektów,
- program szkolenia z AI dla nauczycieli,
- zestaw narzędzi i metod pracy, które można wdrożyć w każdej szkole.
Projekty nie dotyczą tylko informatyki. Łączą biologię, fizykę, chemię, a nawet przedmioty humanistyczne.
Szkoły dostają sprzęt, ale to dopiero początek
Projekt wpisuje się w szerszy program Cyfrowy Uczeń, w ramach którego do szkół trafia 735 tys. laptopów, 12 tys. pracowni AI, 4 tys. laboratoriów STEM a 88 tys. nauczycieli przechodzi szkolenia. To inwestycja liczona w miliardach złotych. Ale - jak podkreśla minister Barbara Nowacka - sprzęt to tylko narzędzie. Bez przygotowanych nauczycieli i sensownej metodyki pozostanie bezużyteczny.
Ministerka ujęła to tak: Sztuczna inteligencja będzie się rozwijała bez względu na to, co o niej myślimy. Cyfrowa rewolucja dzieje się na naszych oczach. Najbliższe lata to wielkie wyzwanie dla całego systemu edukacji - a my chcemy być na nie przygotowani.
Krytyczne myślenie w praktyce, nie w teorii
Eksperci z Brookings Institution ostrzegają, że nadmierne poleganie na AI może osłabiać kreatywność i krytyczne myślenie. ZBADAI odwraca tę logikę: zamiast chronić uczniów przed AI pozwala im zobaczyć jej błędy i ograniczenia.
Uczniowie mają zadawać pytania, formułować hipotezy, testować je z pomocą AI, oceniać wiarygodność wyników. To nauka krytycznego myślenia w najczystszej formie - poprzez działanie.
Projekt kładzie też duży nacisk na etykę. Uczniowie i nauczyciele mają poznać nie tylko narzędzia, ale także zasady ich odpowiedzialnego używania:
- przejrzystość działania algorytmów,
- minimalizacja zbieranych danych,
- bezpieczeństwo informacji,
- świadomość uprzedzeń w modelach.
To fundament, bez którego edukacja AI byłaby niepełna.
Szkoła jako laboratorium. Zmiana roli nauczyciela i ucznia
Beata Jurkiewicz, koordynatorka projektu, podsumowuje to najlepiej: Chcemy pokazać, jak szkoła może zmienić się z miejsca przekazywania wiedzy w przestrzeń wspólnego poznawania świata.
Nauczyciel przestaje być jedynym źródłem wiedzy. Staje się przewodnikiem, który pomaga uczniom eksplorować, analizować i wyciągać wnioski. A uczniowie - zamiast biernie słuchać - zaczynają działać.
Najważniejszy efekt ZBADAI nie wydarzy się w 200 szkołach biorących udział w pilotażu, lecz daleko poza nimi. Wszystkie scenariusze zajęć, materiały szkoleniowe i narzędzia wypracowane w ramach projektu trafią na Zintegrowaną Platformę Edukacyjną - miejsce, z którego korzysta nawet 6 mln uczniów i nauczycieli.
W skali międzynarodowej to również ruch o dużym znaczeniu. Polska od lat znajduje się w czołówce krajów UE pod względem wdrażania technologii edukacyjnych, ale teraz idzie krok dalej: zaczyna wyznaczać kierunek. Minister Barbara Nowacka nie ukrywa ambicji: Polska szkoła będzie się rozwijać w sposób dynamiczny, mądry, konsekwentny. Będziemy mieli najlepszą szkołę na świecie.
Tak duży projekt nie może obyć się bez trudności. Przeszkolenie 930 nauczycieli w zakresie AI to zadanie ogromne - zwłaszcza że wielu z nich nigdy wcześniej nie pracowało z zaawansowanymi modelami czy narzędziami analitycznymi. Równie istotna jest kwestia równości: nie każdy uczeń ma w domu sprzęt, który pozwala swobodnie korzystać z AI. Do tego dochodzi bezpieczeństwo danych - obszar, w którym szkoły muszą działać z absolutną odpowiedzialnością.
A jednak bilans wypada jednoznacznie na korzyść projektu. Uczniowie, którzy przejdą przez ZBADAI, zyskają kompetencje, których nie da się przecenić.
Polska edukacja dojrzewa do AI
Projekt realizuje Centrum Nauki Kopernik - instytucja, która od lat wyznacza standardy innowacyjnej edukacji - co wzmacnia jego wiarygodność. To miejsce, które rozumie, że nauka zaczyna się od ciekawości, a nie od wkuwania definicji. I właśnie o to chodzi w ZBADAI. Nie o to, by uczniowie nauczyli się obsługiwać ChatGPT. Nie o to, by generowali ładne slajdy czy szybciej pisali wypracowania. Chodzi o coś znacznie ważniejszego: o rozwój myślenia. O zdolność kwestionowania, analizowania, testowania i wyciągania wniosków. O umiejętność rozumienia świata, który zmienia się szybciej niż jakakolwiek podstawa programowa.
AI ma być narzędziem wspierającym ten proces - nie jego substytutem. ZBADAI pokazuje, że polska szkoła może wejść w erę sztucznej inteligencji nie z lękiem, lecz z dojrzałością. I zrobić to na skalę, która naprawdę ma znaczenie.
