W 2008 roku pojawił się niczym duch – zostawił po sobie zaledwie dokument, linię kodu i wizję rewolucji. Stworzył Bitcoina, pierwszą walutę odporną na kontrolę rządów i banków, a potem… zniknął. Dopiero teraz poznajemy całą prawdę o człowieku, który zrewoluzjonizował płatności.
Na długo przed tym, jak świat oszalał na punkcie kryptowalut, w mrocznych zakamarkach internetu pojawił się tajemniczy dokument. Podpisał go ktoś, kto nigdy nie ujawnił twarzy – Satoshi Nakamoto. Jego wizja była rewolucyjna: pieniądze wolne od banków, rządów i cenzury, system, którego nie da się zatrzymać ani kontrolować. Z tej iskry narodził się Bitcoin – waluta przyszłości, cyfrowe złoto, które odmieniło sposób myślenia o finansach i władzy. A jej twórca? Zamiast sławy i fortuny wart miliardy, wybrał cień. Do dziś nie wiemy, kim jest: genialnym samotnikiem, grupą kryptografów, a może tajnym agentem?
Benjamin Wallace, dziennikarz znany z bezkompromisowych śledztw, wyrusza tropem człowieka, którego nikt nigdy nie złapał. Jego książka to opowieść jak z najlepszego thrillera – pełna fałszywych tropów, ukrytych tożsamości i ludzi, którzy zaryzykowali wszystko, by zmienić świat finansów. Książka "Tajemniczy pan Nakamoto" to nie tylko historia narodzin Bitcoina, ale i fascynująca podróż w świat, gdzie wizjonerzy i oszuści stoją ramię w ramię, a stawką są miliardy dolarów i przyszłość wolności w sieci.
Tylko w magazynie Spider's Web+, dzięki uprzejmości wydawnictwa "Znak" przedpremierowy fragment tej fascynującej historii w tłumaczeniu Sławomira Kupisza.
Jeśli Satoshi Nakamoto, kryjący się za pseudonimem twórca bitcoina, był tym, o kim sądziłem, że naprawdę nim jest, nie przyzna się do tego. Prawdopodobnie nie będzie miał ochoty ze mną rozmawiać. A żeby się z nim spotkać, należało odbyć dwudziestogodzinny lot i spędzić kolejne osiem godzin w samochodzie. Ale musiałem choćby spróbować porozmawiać z nim, koniecznie twarzą w twarz.
Nakamoto zniknął wiosną 2011 roku. Dowiedziałem się o nim tego lata, gdy napisałem artykuł do "Wired" – pierwszy opublikowany tam artykuł o bitcoinie , opartej na internecie walucie funkcjonującej całkowicie poza kontrolą jakiegokolwiek rządu czy banku. Dwanaście lat później twórca bitcoina w dalszym ciągu pozostawał nieznany, a jego gigantyczna fortuna nietknięta. Jego anonimowość i powściągliwość w obliczu sławy i majątku, których dostąpiłby, gdyby tylko wyszedł z cienia, były zastanawiające. Współczesna historia nauki nie zna przypadku twórcy przełomowej technologii, który ujawniwszy ją światu, zrezygnował z należnych mu zasług.
Z braku obiektu czci z krwi i kości akolici bitcoina otoczyli aurą legendy pseudonim jego twórcy. W 2022 roku Kanye West zostaje sfotografowany , gdy w Beverly Hills wysiada ze swojego cadillaca escalade w bejsbolówce z napisem "Satoshi Nakamoto". W Budapeszcie entuzjaści bitcoina odsłonili wykonany z brązu pierwszy pomnik Nakamoto, przedstawiający fantomową postać w bluzie z kapturem. W archipelagu Vanuatu w południowo-zachodniej części Pacyfiku firmy deweloperskie sprzedawały udziały w utopijnym raju o nazwie Satoshi Island. Gdzie indziej trzech libertarian kupiło wycofany z użytku wycieczkowiec i – nadawszy mu imię "MS Satoshi" – rozpoczęło zaciąg kolonistów do pierwszej na świecie, niezależnej, opartej na bitcoinie wspólnoty. Ten i ów spośród badaczy zajmujących się pokrewną mi branżą technologiczną lobbował za przyznaniem Satoshiemu Nakamoto Nagrody Nobla.
Jednak zagadka tożsamości Nakamoto uparcie nie dawała się rozwikłać. Spekulacje na ten temat snuli między innymi Elon Musk i Peter Thiel. Owładnięci obsesją tropiciele Nakamoto poszukiwali nowych wskazówek bądź usiłowali połączyć już znane w bardziej przekonujący sposób. Jak dotąd wskazano ponad stu potencjalnych kandydatów na Nakamoto.
Intryga zepchnęła technologię na dalszy plan. W świecie, w którym internet zagląda niemal do każdego zakątka, tego rodzaju pytań bez odpowiedzi jest coraz mniej. Dowiedzieliśmy się na przykład, kto był tajnym informatorem Boba Woodwarda. Wreszcie poznaliśmy dowód wielkiego twierdzenia Fermata . Wiemy, że Thomas Pynchon kupował bajgle prawdopodobnie w sklepie Zabar’s.
Kiedy po raz pierwszy zabrałem się do pisania na temat Nakamoto, nie mogłem przypuszczać, że ponad dekadę później jego tożsamość będzie ostatnią wielką tajemnicą do rozwikłania. Jeszcze bardziej nie mieściłaby mi się w głowie myśl, że za sprawą ducha kryjącego się za pierwszą na świecie kryptowalutą i pragnienia zdemaskowania go powstanie opowieść, w której pojawią się pozwy sądowe, pościg samochodowy, ukryty skarb, fortuna w wysokości 75 miliardów dolarów, próba wymuszenia, groźby śmierci, oddział SWAT, samobójstwo, zbiegły handlarz bronią, seryjny fałszerz, wyalienowana wspólnota paranoików znanych tylko pod pseudonimami, geniusz o wielkim sercu uwięziony w swoim ciele przez chorobę, bunkier przeciwatomowy gdzieś w Europie, zamrożone ciała na pustyni w Arizonie oraz brytyjski szpieg w zamkniętej torbie turystycznej. Wcześniejsze próby zdekonspirowania Nakamoto kończyły się niepowodzeniem, niekiedy w spektakularny sposób. Skapitulowało nawet 60 Minutes, dysponujące ogromnymi środkami i długą ławką doświadczonych dziennikarzy śledczych, uznając wyzwanie za mission impossible. A mimo to, wbrew wszelkiemu prawdopodobieństwu, byłem przekonany, że udało mi się rozwiązać zagadkę.
Byłem zaniepokojony tym, z czym może się to wiązać. Świat bitcoina był nastawiony wrogo do projektów takich jak mój. Ale nie to było moim głównym zmartwieniem. Gdy ustaliłem prawdziwą tożsamość Nakamoto, byłem zaskoczony, jak daleki był od "klasycznego" kandydata do roli twórcy bitcoina. To był ktoś, kto zadał sobie wiele trudu, by nie zostać odnaleziony. A to, czego się o nim dowiedziałem, było zatrważające. W niczym nie przypominał kogoś, kogo ludzie wyobrażali sobie jako Satoshiego Nakamoto. Wielokrotnie określał siebie mianem niebezpiecznego. Posiadał broń.
Zanim poleciałem na drugi koniec świata, żeby się z nim spotkać, musiałem mieć pewność, gdzie się dokładnie znajduje. Był właścicielem co najmniej czterech posiadłości na dwóch kontynentach. Z początku sądziłem, że ukrywa się w odległym zakątku Big Island na Hawajach. Później doszedłem do wniosku, że mieszka na wschodnim wybrzeżu Australii, w małej wspólnocie na plaży na północ od Brisbane. Przemknęło mi przez myśl, że będę musiał zatrudnić prywatnych detektywów, którzy przyjrzą się jego posiadłościom i potwierdzą jego obecność w którejś z nich.
Takie myśli kłębiły mi się w głowie, kiedy spotkałem się na kolacji z moją siostrą w meksykańskiej restauracji na Manhattanie. Opowiedziałem jej, czego się dowiedziałem.
– To on – powiedziała z pewnością, której ja nie miałem. Beznamiętnie popijała swoją margaritę, gdy ja wydawałem z siebie powątpiewające chrząknięcia.
– To on – powtórzyła.
Zwierzyłem się jej z moich obaw, ale ona miała większe doświadczenie w tego typu sprawach. Przez dwadzieścia lat była producentką wiadomości telewizyjnych. Pracując dla 48 Hours, była na miejscu wydarzeń, gdy FBI dokonała nalotu na kryjówkę Unabombera w Montanie i aresztowała go.
Zasugerowała mi, żebym zabrał ze sobą profesjonalnych ochroniarzy. I założył kamizelkę kuloodporną. I dał znać miejscowej policji.
– Dzięki – wymamrotałem.
Zrobiło mi się nieco lepiej. To już był jakiś plan. Dla ludzi z wiadomości telewizyjnych to chleb powszedni. Nie martwiła się. Więc i ja nie musiałem się martwić.
W środku nocy napisała mi wiadomość.
"Nie mogę zasnąć, nie wiem dlaczego".
Była czwarta dziewięć.
"Przyszły mi do głowy dwie rzeczy. Może podejdź do niego w jakimś miejscu publicznym, o ile w ogóle wychodzi z domu. Warto też, żeby ktoś filmował to spotkanie (z bezpiecznej odległości), może się przydać jako dowód"
Osiemnaście miesięcy wcześniej, w sylwestra 2021 roku, na moją skrzynkę mailową wpadła wiadomość.
"Temat: Nowe informacje re: Satoshi".
Odkąd napisałem artykuł do "Wired", od czasu do czasu otrzymywałem wiadomości takie jak ta. Zarówno bitcoin, jak i branża kryptowalut, którą zapoczątkował, były wciąż na tyle młode, że jeśli kupiłeś go jeszcze w 2017 roku, byłeś "OG" (original gangsta) – jednym z prekursorów. Dziennikarze, którzy zajmowali się tym tematem w jego najwcześniejszych latach, mieli już siwe brody i byli naturalnym celem dla każdego, kto chciał przehandlować swoją wersję historii Satoshiego. Ktoś zawsze miał na sprzedaż nową teorię na jego temat.
Zazwyczaj nie poświęcałem takim mailom zbyt dużo uwagi. Informacje na temat Nakamoto ożywiały ulotne nadzieje na coś nowego, świeżego, lecz za każdym razem okazywały się niewiarygodne. Pogodziłem się z tym, że prawdopodobnie nie uda się rozwikłać tej zagadki. Ten konkretny mail nie był podpisany, co dodatkowo odejmowało mu wiarygodności. Mimo to kliknąłem i otworzyłem go. W wiadomości nie było tekstu, a jedynie odnośnik do wpisu na blogu, zatytułowanego "Jestem tym stażystą w SpaceX, który spekulował, że Elon Musk to Satoshi. Historia ma ciąg dalszy" . Autor, Sahil Gupta, cztery lata wcześniej na krótko zmącił internet innym wpisem, w którym twierdził, że Musk to "przypuszczalnie" Nakamoto. Teraz przedstawiał kolejny dowód: zapis rozmowy, którą odbył z Samem Tellerem, szefem personelu Muska. Wydała mi się błaha i mało konkretna, toteż nie odpowiedziałem.
Dwa dni później otrzymałem kolejną niepodpisaną wiadomość z tego samego adresu. Zawierała link do strony w serwisie GitHub, gdzie programiści dzielili się efektami swojej pracy. Znalazłem tam szczegółową analizę sprawy, o której mówił Gupta, przekonując, że Musk to w istocie Nakamoto. Być może dlatego, że nazwisko Muska stale przewijało się wtedy w mediach, przez kilka kolejnych tygodni głowiłem się nad teorią Gupty. Nie miałem pojęcia, jak odnieść się do jego argumentów, czasem ogólnikowych, czasem mocno technicznych. Ostatecznie odpisałem Gupcie, gdyż było oczywiste, że to on był autorem obu wiadomości. Poszukując kogoś, kto wzmocniłby głoszoną przez siebie teorię, z jakiegoś powodu wybrał właśnie mnie.
– Dzięki za odebranie telefonu – zaczął. – Wysłałem maile do setek reporterów.
Był w domu w pobliżu San Jose, rozmawialiśmy przez połączenie wideo. Miał na sobie T-shirt w kolorze magenta, srebrne słuchawki, na twarzy cień zarostu.
– To niesamowite, jaki ludzie mają negatywny i wykrzywiony obraz Muska – kontynuował dziwnie podekscytowany. – Wydaje im się, że rakietę i fabrykę samochodów zbudował fuksem.
Następnie Sahil opowiedział mi, jak odkrył prawdziwą tożsamość Nakamoto.
W 2015 roku Sahil, wtedy na studiach licencjackich na Uniwersytecie Yale, był pod wielkim wrażeniem działalności SpaceX. Swój letni staż spędził, pisząc oprogramowanie do zarządzania stanem magazynowym w montowni rakiet SpaceX w Hawthorne w Kalifornii.
– To było niezwykłe doświadczenie – wspomina Sahil.
Musk pojawiał się w biurze może trzy razy w tygodniu, Sahil widywał go od czasu do czasu na korytarzach. Po "gwałtownej nieplanowanej dekompozycji" – jak firma określiła eksplozję jednej ze swoich rakiet – Sahil przysłuchiwał się przemowie Muska, w której ten tłumaczył, jak SpaceX zamierza usprawnić technologię i wyeliminować problem.
– To było bardzo inspirujące – powiedział Sahil.
Z bitcoinem zetknął się po raz pierwszy po zakończeniu stażu. Jego głównym kierunkiem studiów była informatyka. W ramach pracy dyplomowej współpracował z dwoma innymi studentami, z którymi wysunął projekt cyfrowej waluty banku centralnego o nazwie fedcoin. "A gdyby tak USA ulepszyły dolara, sięgając po najlepsze aspekty bitcoina?" – wyjaśniał później. Podziękowania zamieszczone w pracy dyplomowej kończyły się wyrazami wdzięczności dla "Satoshiego Nakamoto – po prostu legendy".
Gromadząc materiały do pracy, Sahil zagłębił się w literaturę na temat kryptowalut, na czele z dziewięciostronicową Białą Księgą – dokumentem, w którym Nakamoto po raz pierwszy opisał bitcoina. O tym, że prawdziwa tożsamość Nakamoto jest słynną tajemnicą, Sahil dowiedział się dopiero niedawno. Podczas lektury manifestu twórcy bitcoina Sahila uderzyły podobieństwa do języka używanego przez Muska. Obaj myśleli w kategoriach "rzędu wielkości" i używali słowa bloody (cholernie). Obaj argumentowali, stosując rozumowanie w kategoriach zasad pierwszych. Nakamoto mówił o pieniądzu w sposób konceptualny, podobnie jak Musk, gdy na początku XXI wieku był dyrektorem generalnym PayPala. Sahil dowiedział się, że Musk, podobnie jak Nakamoto, w przeszłości programował w języku C++ oraz że miał wiedzę z zakresu ekonomii i kryptografii. Nakamoto przejawiał również swego rodzaju bezinteresowność motywowaną poczuciem misji. "To Musk" – stwierdził Sahil. Zaczął zachodzić w głowę: czy to możliwe, że twórca bitcoina cały czas stał przed nami, kryjąc się w blasku swojej sławy?
Ukończywszy studia licencjackie, Sahil postanowił pracować bezpośrednio dla Muska, w biurze dyrektora zarządzającego. Po wysłaniu do Muska kilku maili został umówiony na telefoniczną rozmowę kwalifikacyjną z Samem Tellerem, szefem personelu. Opowiedział mu o swoim wykształceniu i przygotowaniu, lecz zdaniem Tellera nie nadawał się na stanowisko, o które się starał. Teller poszukiwał asystenta do spraw administracyjnych. Jego zdaniem Sahil powinien założyć swoją własną firmę.
– To była dobra rada – powiedział Sahil.
Gdy rozmowa z Tellerem miała się ku końcowi, Sahil zaryzykował: "Czy Elon to Satoshi?"
– Teller milczał przez piętnaście sekund – relacjonował Sahil. – Potem odparł: "No cóż, co ja mogę powiedzieć?". To była kolejna wyraźna wskazówka – ciągnął Sahil. – Wyraźnie widać, że coś jest na rzeczy. Znaczy: zaskoczyłem go. Odpowiedź, którą dostałem, była bardzo wymowna.
Nieco później tego samego roku Sahil zamieścił na blogu wpis zatytułowany "Elon Musk prawdopodobnie stworzył bitcoina". Nie wspomniał w nim o rozmowie, którą odbył z Tellerem, opisał za to inne dostrzeżone analogie. Argumentował też, że społeczność bitcoina, targana sporami o to, czy i jak włączyć technologię bitcoina do głównego nurtu, zyskałaby na powrocie jego założyciela, który mógłby nią pokierować. Kilka blogów poświęconych kryptowalutom podchwyciło teorię Sahila, szerzej napisał o niej serwis Bloomberg News. Musk odniósł się do sprawy na Twitterze: "To nieprawda . Przyjaciel wysłał mi parę lat temu część [bitcoina], ale nie wiem, gdzie jest".
Sahil ostatecznie podjął pracę w firmie Muska, zatrudniony w 2018 roku do wsparcia przy tworzeniu oprogramowania chmury Tesli. Był podekscytowany i zafascynowany tym, że Musk, ignorując obowiązujące w branży zwyczaje, ulokował inżynierów oprogramowania pod tym samym dachem co pracowników produkcyjnych. Działo się tak w okresie nadzwyczajnego zwiększenia wydajności produkcji Modelu 3. Sahil z podziwem obserwował, jak Musk przebija się przez sceptycyzm. Jak twierdził, forsowana przez niego teoria "Musk to Satoshi" nie stała na przeszkodzie zatrudnieniu go do pracy w Tesli. "Przyznałem się, jakie mam do tego nastawienie. Naprawdę uważam, że Elon to Ben Franklin. Wydaje mi się, że mój przełożony raz zapytał mnie o to".
Po pewnym czasie Sahil odszedł z Tesli, by założyć własną firmę zajmującą się wirtualnym modelowaniem 3D dla serwisów typu Shopify. Z biegiem lat udało mu się połączyć kolejne kropki i jego podejrzenie, że Musk to Nakamoto, zmieniło się w pewność. Natknął się między innymi na wypowiedź Luke’a Noseka, współzałożyciela PayPala, której Nosek udzielił w ramach panelu dyskusyjnego podczas forum w Davos. Nosek powiedział, że celem firmy było stworzenie waluty niezależnej od banków. Sahil dostał też cynk, że w swoich pisemnych wypowiedziach Musk w przeszłości stawiał po kropce dwie spacje – jak Nakamoto. Jeden z kolegów Sahila wspomniał, że Musk często korzystał z lotniska Van Nuys, co w zadziwiający sposób korelowałoby z jedynym bodaj potknięciem w zabezpieczeniach, które przydarzyło się Nakamoto: mailem wysłanym do jednego z programistów, w którym nieopatrznie ujawnił adres IP8 pochodzący z północnej części Los Angeles. Sahil dowiedział się też, że pierwsi programiści bitcoina uważali Satoshiego za "władczego" – Musk był taki z pewnością. A co było znakiem firmowym Muska w czasach przed Twitterem? Zajmowanie się szeroką gamą aktywności: zachęcaniem do samochodów elektrycznych czy sprowadzaniem rakiety do lądowania n a b a r c e.
Pod koniec 2021 roku Sahil uznał, że nadszedł czas na kolejne publiczne posunięcie. Nakamoto niemal powszechnie był postrzegany jako bezinteresowny geniusz i Sahil poczuł, że oto nadarzyła się rzadka okazja, gdy media będą wreszcie skłonne zaakceptować, że Musk i Nakamoto to ta sama osoba. Kapsuła SpaceX z powodzeniem zadokowała do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, a Musk właśnie został wybrany na Człowieka Roku tygodnika "Time". Publikował żartobliwe tweety na temat dogecoina, kryptowaluty memowej. Kiedy Sahil umieścił na blogu swój nowy wpis – ten, do którego link znalazł się w mailu do mnie i setek innych dziennikarzy – po raz pierwszy wspomniał o rozmowie z szefem personelu Muska.
Teraz, na ekranie mojego komputera, Sahil mówił, że jest "w 99 procentach pewny swojej teorii". Wątpliwości sygnalizowane przez innych kwitował jako uprzedzenia wobec Muska.
– Jestem zaskoczony, że ludzie tak sceptycznie podchodzą do zdolności Muska. To dowodzi, że społeczeństwo tkwi w utartych schematach postępowania, spoza których nie jest w stanie dostrzec obiektywnych faktów.
Miałem kilka pytań. Musk był człowiekiem wielkich zdolności, ale rok 2008 – kiedy popadł w długi i przechodził przez rozwód, a jego Falcon po raz trzeci z rzędu zaliczył nieudany start – określił swego czasu jako najgorszy rok w życiu. Nakamoto ogłosił Białą Księgę w 2008 roku. Czy Musk mógł mieć wystarczające "moce przerobowe", aby stworzyć pierwszą w historii kryptowalutę zdolną trwale funkcjonować, a następnie osobiście przez niemal dwa lata nadzorować to przedsięwzięcie programistyczne, i to wszystko w czasie, kiedy jego dążeniem było zbudowanie fabryki samochodów elektrycznych i odnoszącej sukcesy prywatnej firmy kosmicznej?
Sahil pospieszył z odpowiedzią. Powiedział, że czytał wywiad, w którym Musk wspominał, że w 2007 roku poświęcał pracy w Tesli tylko trzy dni w tygodniu. A czy nie wykazywał się fenomenalną zdolnością do pracy nad kilkoma niezwiązanymi ze sobą projektami jednocześnie? Co więcej: w przeszłości zdarzyło mu się już opublikować pewną śmiałą koncepcję w postaci białej księgi: w 2013 roku, bez większej pompy, Musk upublicznił w internecie pięćdziesiąt osiem stron poświęconych nowatorskiemu systemowi transportu, który nazwał Hyperloop.
OK. Ale Musk zrobił to pod własnym nazwiskiem, nie silił się na skromność. Dlaczego więc, jeśli to on był twórcą bitcoina, zaprzeczał, że Nakamoto to on? Sahil i tu nie dostrzegał sprzeczności. Wręcz przeciwnie: jego zdaniem był to kolejny dowód inteligencji Muska.
– W przeciwieństwie do firmy, której potrzebny jest marketing, w swoich najwcześniejszych dniach bitcoin był silniejszy i był w stanie rozwijać się szybciej, jeśli towarzyszyła mu aura anonimowego twórcy.
Co więc było powodem, dla którego Sahilowi tak zależało na ujawnieniu światu tajemnicy Muska?
– To niezwykła historia – powiedział. Pragnął, aby Musk dostąpił należnej mu sławy. Celem Sahila było pobudzenie "wystarczająco silnej woli publicznej, która skłoni Muska, by odebrał laury".
Nie wiem, czy Sahil miał rację, czy jej nie miał, ale starałem się odnieść do jego fiksacji. Bitcoin osiągnął niedawno najwyższą w historii swoich notowań cenę 70 tysięcy dolarów, a łączna wartość całej podaży monet przekroczyła bilion dolarów. Salwador uznał bitcoina za legalny środek płatniczy. To, że w 2011 roku nikt nie wiedział, kim jest Nakamoto, nie wydawało się niczym niezwykłym. Ale jak to możliwe, że nikt nie wiedział tego nawet teraz?
Sześć miesięcy później zwolniłem się z pracy, aby w pełnym wymiarze godzin poświęcić się rozwikłaniu tajemnicy, która po raz pierwszy oczarowała mnie dekadę wcześniej.
Tłumaczenie: Sławomir Kupisz
