Sylwia Czubkowska

Za wielką potęgą idzie wielka odpowiedzialność. Wojna w Ukrainie to egzamin z dojrzałości Big Techów oraz z tego, jak bardzo faktycznie są Big. Wyraźnie widzimy, że zdawanie tego testu jest dla tych potężnych firm męczarnią. I wciąż nie wiadomo, czy go nie obleją.

404 mln dolarów. Dziennie! Taki może być koszt pełnego odcięcia Rosji od internetu. Gdyby taki stan potrwał rok, oznaczałby utratę 10 proc. PKB.

Ten scenariusz od dawna martwił zarówno ekspertów od internetu, jak i obserwatorów poczynań Władimira Putina. Dziś już jest to właściwie pewne: Kreml zdecydował, by nad Rosją rozciągnąć nową Żelazną Kurtynę. Tym razem cyfrową. I może tym wirusem zarazić kolejne państwa. Wkraczamy w nową erę „Splinternetu”.

– To ludzie są ofiarami wojny informacyjnej. Cywile nie są wyszkoleni do obrony przed tego typu materiałami. Co najwyżej niektórzy żołnierze lub oficerowie wywiadu mogą być odporni na tak ciężką psychologiczną manipulację – mówi SW+ Jessikka Aro, fińska dziennikarka śledcza od lat rozpracowująca rosyjską dezinformację.

Tylko w trzech pierwszych dniach wojny liczba cyberataków na instytucje polityczno-wojskowe Ukrainy wzrosła o 196 proc. W ukraińskiej cyfrowej partyzantce działa już ponad 260 tys. specjalistów z całego świata. Obie strony wspierają też grupy hakerów. Ukrainę – Anonymous. Rosję – putinowscy „hakerzy patrioci”. Po raz pierwszy w historii śledzić możemy zupełnie nowe oblicze wojny – w cyberprzestrzeni. I wiele wskazuje, że to dopiero jej początek.

Rosja ma dekady doświadczeń i profesjonalny aparat zbudowany, by rozsiewać propagandę, tworzyć przyjazne sobie narracje i skłócać przeciwników. Cel jak w rzucaniu talerzem ze spaghetti o ścianę. Nie chodzi o to, by cały makaron się przykleił. Wystarczy, by ściana się wybrudziła.

Roboty miały już nas powoli zastępować w pracy, a tymczasem harujemy jak zawsze. Analizą danych mieliśmy upiększać miasta, a tymczasem w Polsce korki i smog jak zwykle. Sztuczna inteligencja nawet COVID-19 nie pokonała. Scott Mauvais z Microsoftu przekonuje jednak, że bez AI nasze życie i tak było by gorsze.

Od 2014 roku, czyli ataku na Donbas zaczęła się masowa aktywność Rosji na polu dezinformacji. Dziś mierzymy się z mieszanką propagandy wokół Ukrainy, NATO i Zachodu oraz kolejnych cyberataków kierowanych w stronę samej Ukrainy. Najgorszy scenariusz? – Coraz więcej osób: wyborców, polityków, dziennikarzy czy influencerów zacznie promować rosyjskie narracje – mówi SW+ Michał Rekowski, dyrektor programowy Cybersec.

– Facebook jednostronnie podjął decyzję, że w momencie wybuchu pandemii jego pracownicy muszą zająć się innymi sprawami. Punkt zawieszono i chociaż mamy deklarację, że on wróci, to nikt nie wie, kiedy to nastąpi – Janusz Cieszyński sekretarz stanu ds. cyfryzacji w wywiadzie dla SW+ mówi o kulisach kontaktów rządu z Facebookiem i o tym, dlaczego specjalny punkt w NASK do zgłaszania banów w tym portalu już nie działa.

Hokej na lodzie i skoki narciarskie może nie są najmocniejszą stroną Chin. Za to tegoroczny gospodarz Zimowych Igrzysk Olimpijskich jest silnym pretendentem do zdobycia złota w technologiach. A przynajmniej zrobi wszystko, co może pomóc tak się pokazać. Bo nic lepiej nie przykryje problemów wizerunkowych Chin jak technologiczne fajerwerki.

– W świadomości Chińczyków pandemia to ta z Wuhan z 2020 r. To respirator i śmierć. Jeżeli ktoś z Zachodu przyjeżdża do Chin i mówi, że miał COVID-19, to ci ludzie myślą, że ta osoba żartuje – Weronika Truszczyńska opowiada o życiu w Chinach w przededniu Igrzysk Olimpijskich. I tłumaczy, dlaczego zmagania z pandemią w Państwie Środka mogą okazać się bardziej emocjonujące niż same zmagania sportowe.

– Nie mamy nic do ukrycia, więc nie potrzebujemy specjalnej ochrony – mówią polscy działacze sportowi. Co innego jednak twierdzą eksperci, którzy ostrzegają przed chińską, obowiązkową dla przybyszy aplikacją MY2022. Dopiero po pytaniach SW+ Cyfryzacja KPRM przeprowadzi dziś reprezentacji olimpijskiej specjalne szkolenie z cyberbezpieczeństwa.

Ich przodkowie studiowali Torę i Talmud. Dzisiaj elity Izraela specjalizują się w rozwijaniu technologii, szczególnie tych związanych z inwigilacją. Do tego stopnia, że państwo zaczęło opierać na nich swoją dyplomację. Ale skrzydła Pegasusa, zamiast wznieść, narobiły Izraelowi sporych kłopotów.

Rząd chce ratować zbanowaną przez Facebooka Konfederację, odgrzebując ustawę, za pomocą której… chciał rok temu ratować także zbanowanego Donalda Trumpa. Tyle że na projekcie Ministerstwa Sprawiedliwości suchej nitki nie zostawiają kolejne instytucje publiczne. Z kolei co konkretnie myślą o niej eksperci z organizacji pozarządowych, nie wiadomo. Resort od dwóch miesięcy nie ujawnił treści ich uwag.

– Pegasus jest jak benzyna, którą polewa się autorytarne zapędy państw – mówi SW+ John Scott-Railton z Citizen Lab. To ten ośrodek wykrył, że Pegasusa stosowano w Polsce do walki politycznej. Kolejni politycy związani z PiS próbują zdyskredytować te doniesienia i kpią z afery wokół Pegasusa. Jednak analizy Citizen Lab pokazują, że Polska pod kątem inwigilacji dołączyła do niechlubnego klubu dyktatur i reżimów autorytarnych. 

Łańcuchy dostaw są jak samochody. Póki działają, nikt specjalnie o nich nie myśli. Ale gdy coś poważnego się zepsuje, nie da się tego ukryć. Dziś to globalne auto stanęło i w efekcie, nomen omen, do produkcji prawdziwych samochodów zabrakło magicznego składnika: chipów. Zresztą zabrakło go nie tylko do samochodów. Kryzys jest na tyle duży, że zaczyna mieć wpływ nawet na światowy układ sił politycznych.

W Stanach w tym roku pracę rzuciło 35 mln ludzi. W Wielkiej Brytanii jest rekordowy milion wakatów. W Polsce czterech na dziesięciu specjalistów nawet nie mając nic nowego, deklaruje gotowość do zwolnienia się. Witajcie w świecie nowej zawodowej normalności. Świecie, w którym pracuje się, by żyć, a nie żyje, by pracować. 

Tak zapewnia Siobhan Cummiskey, dyrektorka ds. treści w firmie Meta, do niedawna Facebook. Ale Cummiskey w rozmowie z SW+ nie zdradza, ilu z tych pracowników posługuje się językiem polskim ani innymi językami niż angielski. Za to zapewnia, że jej firma czeka na unijne regulacje wielkich platform cyfrowych szykowane w Komisji Europejskiej.

450 stron opinii spłynęło do rządu w związku z pomysłem na stworzenie „narodowego operatora sieci 5G” i zbanowanie Huawei z 5G. Przepisy te budzą spore emocje i to nie tylko w Polsce. Ale wbrew temu, czym straszy Gazeta Wyborcza, nie chodzi w nich o zbudowanie w Polsce autorytarnego internetu, którym będzie rządziło państwo na wzór Rosji. A o podział dużych korzyści, ale i kosztów płynących z sieci nowej generacji.

– To jest dla mnie podwójnie bolesne, raz jako dla obywatela, dwa jako osoby zajmującej się ściganiem przestępstw, że służby mojego państwa próbowały w ten sposób mnie inwigilować. Dlatego nie odpuszczę i będę wnioskowała o wystąpienie do Apple o ujawnienie informacji dotyczących zhakowania mojego telefonu – mówi Spider’s Web prokurator Ewa Wrzosek, członkini stowarzyszenia Lex Super Omnia, która dostała od Apple powiadomienie o próbie przełamania zabezpieczeń jej smartfona.

– Tak jak etykieta na produkcie w supermarkecie informuje nas o tym, że kupujemy niezdrowe jedzenie, tak usługi internetowe powinny nas ostrzegać: uwaga, za tym interfejsem schowany jest algorytm, który ma taki a taki cel – o tym, jak konkretnie uzdrowić Big Techy, mówi Katarzyna Szymielewicz, prezeska Fundacji Panoptykon.

– PO i PiS mają dwa razy mniej fanów na Facebooku niż Konfederacja. PiS miało w ostatnim miesiącu 160 tys. interakcji użytkowników. PO trochę ponad 200 tys. A Konfederacja 1 mln 120 tys. W tym także takie skrajne, antyszczepionkowe, szerowane nawet po 20 tys. razy – mówi dr Dominik Batorski, analityk social mediów. I rozprawia się z łatwą tezą o tym, że za popularnością skrajnych politycznych treści leżą tylko podbijające je algorytmy.

Wokół planu wykluczenia Huawei z polskiej sieci 5G trwa lobbingowa walka. Biznes przekonuje, że wyrzucenie chińskiej firmy będzie dla Polski stratą i może grozić chińskim odwetem. Amerykańska dyplomacja po cichu szykuje ofertę, która ma przekonać całą Europę Środkową do 5G bez chińskich urządzeń. I to przekonać za pomocą pieniędzy.

Dziś Frances Haugen, sygnalistka z Facebooka, spotka się z deputowanymi Parlamentu Europejskiego. Trudno o lepszy moment, bo Unia kończy prace nad przepisami, które mają mocno – być może o wiele mocniej niż w Stanach – uregulować technologicznych gigantów.

Edukacja medialna, cyfrowa, nauka higieny cyfrowej, digital citizenship, czyli obywatelskość cyfrowa. Nazw jest wiele. Za każdą z nich jednak stoi to samo przekonanie: dzieci wchodzące w cyfrowy świat potrzebują wskazówek i pomocy także w szkole. Jak dużej – pokazała nam pandemia i bolesny eksperyment z teleedukacją.

– Widzimy zjawisko przemieszczania się metod dezinformacji ze Wschodu na Zachód. Przykład to tzw. „pranie informacji”. Wpuszcza się do głównego nurtu wiadomości coś fałszywego, zmieszanego z prawdą i podaje to influencerom. Oni udostępniając to dalej, uwiarygodniają przekaz swoją rozpoznawalnością. Czyli piorą dezinformację – mówi SW+ Nina Jankowicz, ekspertka ds. dezinformacji, była doradczyni ukraińskiego MSZ.

– Po co nam ludzie, którzy na pamięć znają definicję mitochondrium lub potrafią streścić fabułę „Zbrodni i kary”? – mówi Mikołaj Marcela, autor książki „Selekcje. Jak szkoła niszczy ludzi, społeczeństwa i świat”. I przekonuje, że dzisiejsze szkoły nadają się tylko do zaorania.

5 mln Polaków korzysta z rządowej aplikacji mObywatel. To sukces cyfryzacji państwa, tyle że ci korzystający z aplikacji są już tak scyfryzowani, że… aplikacja oferuje im zdecydowanie za mało. Szczególnie, że wciąż wiele urzędów uznaje tylko i wyłącznie plastikowy dowód.

– Kupujesz sobie markowe buty w tradycyjnej, fizycznej wersji. Dodatkowo jest kod QR i możliwość zakupu NFT z tym butem. Takiego z konkretnym numerem serii i partii tak, by mieć te buty też jako dobro cyfrowe. Przecież to oczywiste, że to w czym chodzisz w cyfrowym świecie dużo o tobie mówi – mówi Joanna „frota” Kurkowska, badaczka i analityczka trendów z firmy G2A.com o tym jak za kilka lat będzie wyglądało nasze życie w metaverse.  

Świat przed internetem. – To jest coś, co można będzie opowiadać wnukom – mówi Piotr Stankiewicz, pisarz i filozof, autor książki „Pamiętam”. Ten subiektywny zapis wspomnień Stankiewicza z lat 80., 90. i 2000 teoretycznie nie jest opowieścią o tym, jak technologie nas zmieniają. Ale i tak właśnie ten wpływ przebija się na kolejnych kartach i wskazuje, co tak naprawdę ukształtowało nas w ostatnich dekadach.