Szczepionka na COVID-19 nie była jedynym naukowym sukcesem ubiegłego roku. Oto lista najciekawszych odkryć
Z naukowego punktu widzenia rok jest jedną z naturalnych miar czasu - jest to czas obiegu naszej planety wokół Słońca. Drugą naturalną miarą jest doba - czas obrotu planety wokół osi.
Inne są wymyślone przez człowieka, a już kompletnie zmyślony jest dzień Nowego Roku. Mimo to, tradycją jest numerowanie kolejnych lat - niedługo pożegnamy się z rokiem 2020, a powitamy 2021. Oto krótkie podsumowanie wydarzeń i odkryć naukowych w mijającym roku.
Odkrycie szczepionki na COVID-19
Z naukowego punktu widzenia rok 2020 został zdominowany przez badania i odkrycia związane z COVID-19. Epidemia koronawirusa spowodowała ogromne zmiany w sposobie, w jaki pracujemy, spotykamy się i podróżujemy. Żaden z aspektów naszego życia nie powrócił wciąż do normalności. Nic dziwnego, że jednym z najważniejszych tematów w minionym roku było opracowanie efektywnej szczepionki.
Udało się to jeszcze w 2020 r. Według czasopisma naukowego Science, to właśnie szczepionka na COVID-19 jest odkryciem roku. Zgadzam się z tą opinią.
To najradośniejszy sposób na zakończenie roku 2020 - pisze Science. Nigdy jeszcze dotychczasowi konkiurenci nie współpracowali tak szeroko i tak otwarcie. Nigdy jeszcze nie badano tylu możliwych rozwiązań równolegle. Nigdy dotąd rządy, przemysł, ośrodki akademickie i organizacje nonprofit nie dzieliły się tak chętnie środkami i wiedzą.
Szczepionka, którą znamy jako „szczepionka Pfizera”, swój początek miała w firmie biotechnologicznej BionTech. BionTech poprosił - w bezprecedensowy sposób - Pfizera o wsparcie. Każda z instytucji i firm publikowała na bieżąco wyniki badań.
To budujące, ale nie dla każdego. Nie brakuje - wynikających z braku wiedzy - głosów podejrzewających naukowców o złą wolę. Być może to zadanie na rok 2021!
Nadprzewodnictwo w temperaturze pokojowej
Po ponad stu latach od odkrycia zjawiska nadprzewodnictwa, udało się uzyskać nadprzewodnik działający w temperaturze pokojowej.
Po raz pierwszy zjawisko zaobserwowano w 1911 roku, kiedy K. Onnes odkrył ciekawą właściwość rtęci. Po obniżeniu jej temperatury do 4,2 K Onnes zaobserwował drastyczne zmniejszenie oporności elektrycznej tego materiału.
Tego typu temperatura (bliska zera bezwzględnego) jest trudna do utrzymania i uzyskania. Dlatego bardzo obiecujące jest odkrycie ogłoszone w październiku w Nature. Naukowcom z Uniwersytetu Rochester w Nowym Jorku udało się uzyskać zjawisko nadprzewodnictwa w temperaturze 15°C. Niestety - coś za coś: równocześnie wymagane jest ogromne ciśnienie.
Odkrycia archeologiczne
Rok 2020 przyniósł kilka interesujących odkryć archeologicznych. Może dlatego, że archeolodzy i tak zazwyczaj pracują w maskach...
Pierwsi ludzie trafili do Ameryki drogą morską
Do najbardziej interesujących należy odkrycie dowodów na to, że pierwsi ludzie dotarli na kontynent amerykański nie poprzez most lądowy, jak dotąd sądzono, ale drogą morską. Dotychczasowe ustalenia mówiły o przybyciu na kontynent amerykański od 13 do 18 tysięcy lat temu za pomocą cieśniny Beringa (która wtedy była mostem Beringa - wąskim pasmem lądu pomiędzy Eurazją i Ameryką).
Najnowsze odkrycia w jaskiniach Meksyku pokazują, że już 32 tysiące lat temu byli tam ludzie, którzy pozostawili po sobie narzędzia i inne artefakty. Droga lądowa była wtedy nie do przebycia - jedynym wyjaśnieniem jest przybycie do Ameryki za pomocą łodzi. Ludzie, po których ślady odnaleziono, byli zdolni do budowy łodzi z punktu widzenia rozwoju technologicznego. Byli również anatomicznie tożsami z ludźmi współczesnymi.
Odkrycie najstarszej sceny jaskiniowej
W 2020 roku odkryto również najstarszą dotąd odnalezioną scenę polowania namalowaną na ścianie jaskini. Przedstawia ona grupę myśliwych, zachodzących stado dzików i bawołów. Co bardzo nietypowe - myśliwi również mają zwierzęce głowy - niektórzy uszy i zwierzęce pyski, inni - dzioby jak ptaki. Nie wiemy czy artysta sprzed 44 tysięcy lat pokazał myśliwych w maskach czy też istoty mityczne lub legendarne. Jeśli zachodzi ten drugi przypadek, jest to dla nas ważna informacja - ludzie wtedy byli zdolni do wyobrażenia sobie i przedstawienia za pomocą sztuki rzeczy, które nie istnieją. Jest to pierwszy krok do wielu typowo ludzkich cech np. duchowości.
W 2020 roku badaliśmy również tajemnicze sygnały radiowe
Począwszy od odkrytego w 1977 tak zwanego sygnału Wow, nazwanego tak od notatki astronoma Jerry'ego Ehmana na marginesie wydruku, poszukujemy wyróżniających się z tła sygnałów radiowych. Skrótowo określamy je FRB - od angielskiego zwrotu fast radio burstu - szybkie rozbłyski radiowe.
W 2020 roku zbliżyliśmy się trochę do rozwiązania ich zagadki. Dotarło do nas kilka z nich (np. taki który powtarza się przez 90 dni, by potem zniknąć w 67). Ich źródłem mogą być magnetary - otoczone potężnymi polami elektromagnetycznymi gwiazdy neutronowe.
W kwietniu mogliśmy to potwierdzić obserwacyjnie - udało się odebrać sygnał FRB od znanego nam magnetara w regionie nieba oznaczonego jako SGR 1935+2154.
Nagrody Nobla w 2020 roku
Jak co roku, przyznano najbardziej prestiżowe z naukowych wyróżnień: nagrody Nobla.
Nagroda z dziedziny fizjologii i medycyny trafiła do Amerykanów - Harveya Altera, Charlesa Rice'a i Anglika Michaela Houghtona. Są to odkrywcy wirusa powodującego wirusowe zapalenie wątroby typu C. Ich odkrycie pozwoliło lepiej diagnozować i leczyć tę chorobę.
W dziedzinie fizyki laureatami zostali sir Roger Penrose, Richard Genzel oraz Andrea Ghez. Penrose został nagrodzony za wykazanie wynikania istnienia czarnych dziur z teorii względności. Natomiast Genzel i Ghez dowiedli, że na orbity gwiazd w centrum naszej galaktyki wpływa supermasywna czarna dziura.
Noble z chemii trafiły z kolei do odkrywców jednego z najbardziej obiecujących narzędzi, które nam mogą posłużyć do edycji genów. CRISPR/Cas9, bo o tym mowa, to nadzieja również dla chorych na dotąd nieuleczalne choroby genetyczne oraz być może pierwszy krok do wyeliminowania nowotworów. Oprócz nagrody dla Emmanuelle Charpentier i Jennifer Doudna, ten rok przyniósł również doniesienie o prawdopodobnie pierwszym skutecznym wyleczeniu choroby genetycznej u człowieka.
