Piotr Lipiński: MUZEA DOTYKALNE, czyli seksowne jak smartfony

Jeśli ktoś przestaje czytać tekst po dotarciu do słowa „muzeum”, to popełnia spory błąd. To określenie przestało odnosić się do nudnego miejsce, w których kurz wisi w powietrzu, a na stołeczku siedzi pani kustosz. Dziś to pomniki nowoczesnych technologii, służących opowiadaniu wciągających historii.

Dawniej polskie muzeum to była świątynia. Wchodziło się do niego z nabożnym szacunkiem, najlepiej zdejmując buty. Dzięki temu zwiedzanie po polsku stało się najnudniejszą rzeczą na świecie. Gorszą od przemówień towarzysza Władysława Gomułki (przechowywany w Sevres polski wzorzec nudy). Gdy w dzieciństwie wyjeżdżałem gdzieś na wycieczkę szkolną, ciarki mi chodziły po grzbiecie na myśl o ujętych w programie muzeach. Przy wejściu należało na buty założyć specjale papucie, a później ślizgać się w nich pomiędzy kolejnymi salami. Przy czym i tak najzabawniejsze było owo ślizganie, bowiem ekspozycje były interesujące jak powieści Elizy Orzeszkowej.

Jakieś kopie dokumentów, jakieś gipsowe popiersia o wartości ogrodowych krasnali. Najważniejsze były szybki, o które nie wolno się było opierać. Żeby nie zabrudzić. Bo jakby ktoś zostawił odcisk dłoni, to by go sprzątaczki usunęły w następnej pięciolatce. Na tym polegała gospodarka planowa.

W ideę ówczesnego polskiego muzeum wpisana była atawistyczna nienawiść do fotografujących. Pomyślałbym, że chodzi o biznes. Żeby lepiej sprzedawały się miejscowe pocztówki. Ale to nie mogła być prawda. W PRL-u nikomu na pieniądzach nie zależało. Chodziło raczej o pokazanie, kto tu rządzi. Do dziś czasami daje się to zauważyć. Kiedy kilka lat temu byłem w jaskini Raj (to co prawda nie muzeum, ale sposób myślenia o zwiedzających podobny), gdzie okazało się, że zdjęcia można robić tylko za zgodą dyrektora. Widziałem na świecie jaskinie, w których zmieściłoby się sto Rajów. Wszędzie za możliwość fotografowania bez flesza wystarczyło zapłacić. Ale u nas od pieniędzy wciąż ważniejsza była pieczątka.

Jak wyglądały kiedyś muzea w Polsce? Nadal można to zobaczyć. Wystarczy wybrać się do Muzeum Techniki w Warszawie. To właściwie muzeum muzeów. Kiedy odwiedziłem je całkiem niedawno, w sali poświęconej podbojowi kosmosu poczułem się jak w wehikule czasu. Wszystko wyglądało tak, jak to zapamiętałem z mojego dzieciństwa. Czyli z lat 70. ubiegłego wieku. Niestety, moich emocji w żadnym razie nie podzielał syn. Prawie nic go nie zainteresowało. Wieczna ekspozycja była żywa jak Lenin.

Coś tam już w Muzeum Techniki można było uruchomić, a nawet przeprowadzić jakiś mały eksperyment naukowy. Ale przypominało to serwowanie sushi w barze mlecznym. Niby coś nowego, ale w sumie nie bardzo pasującego do całości.

Bo co prawda nieszczęśnicy musieli jeździć po ulicach odwrotnie, niż większość świata, bo do ciepłej i zimnej wody mieli dwa osobne krany, bo odległość mierzyli w milach - ale muzea mieli cudowne.

Pierwszy raz pojechałem do Londynu gdzieś w połowie lat 90. ubiegłego wieku. Podróżowało się wówczas głównie autobusem, bo jeszcze nie było tanich linii lotniczych. I na dokładkę trzeba było przekonać urzędnika imigracyjnego, że nie przybyło się z myślą o podboju brytyjskiego rynku pracy. Pamiętam pewnego bardzo eleganckiego pana, w płaszczu, którego zawrócono do Polski. Zdziwiło mnie, ale inni współtowarzysze podróży żartobliwie wyjaśnili mi, że jego elegancja była tylko na pokaz, bo mu kielnia wystawała z kieszeni.

To wciąż były czasy, kiedy do Londynu jeździło się tylko do pracy, a nie na zwiedzanie. To bardzo duża zmiana w ciągu ostatnich lat. Kiedyś Polacy za granicę jeździli głównie do pracy albo na handel. Wyjazd w celu zwiedzania był niewiarygodną rozrzutnością. I taki wyrwany z rzeczywistości warszawskiej ulicy wszedłem do olbrzymiego – siedem poziomów - londyńskiego Science Museum. Oniemiałem z wrażenia. W środku spędziłem całe popołudnie. Nie mogłem uwierzyć, że to coś tak kompletnie odmiennego od tego, co widziałem w Polsce.

Najbardziej spodobał mi się przekrój muszli klozetowej. Ze stosowną brązowawą „kiełbaską”, która przemierzała swoją drogę z góry do dołu. Do głowy mi nie przyszło, że można w interesujący sposób pokazać działanie czegoś tak banalnie codziennego. Pamiętam to po wielu latach, bo przecież łatwo w interesujący sposób pokazać rzeczy niezwykłe. Codzienne - zdecydowanie trudniej.

Potem podczas każdego służbowego wyjazdu do Londynu starałem się wykroić jak najwięcej czasu na zwiedzanie coraz mniej znanych muzeów. A w Polsce nikt by mnie wciąż z kijem nie zagonił, żebym poszedł do jakiegoś. Tymczasem w Wielkiej Brytanii a to pokierowałem ruchem w metrze, a to zajrzałem do jakiegoś działa, o to postukałem w szkielet dinozaura. Cała niesamowitość świata była na wyciągnięcie ręki. Na szczęście było chociaż drogo, bo inaczej zamieszkałbym w tych muzeach. Darmowa była tylko ostatnia godzina przed zamknięciem.

Przy okazji otwarcia Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN uświadomiłem sobie, że w Polsce w ciągu ostatnich lat wyrosło kilka placówek fantastycznych, na światowym poziomie. Centrum Nauki Kopernik, Muzeum Powstania Warszawskiego, gdańskie Europejskie Centrum Solidarności to miejsca, w których przeżywam równie silne emocje, jak kiedyś w londyńskich muzeach. A przynajmniej nie muszę się bać, z której strony na ulicy zaatakuje mnie angielski samochód.

Polskie muzea wreszcie stały się „dotykalne”. W gdańskim Europejskim Centrum Solidarności możemy wejść do budki suwnicowej Anny Walentynowicz i popatrzeć na stocznie jej oczami. W tradycyjnym polskim muzealnictwie to rzecz niespotykana! Jakże to tak bezcześcić eksponat! Albo choćby jego kopię! Polskie muzeum to był rodzaj świątyni, którą należało podziwiać, ale niczego nie wolno było dotykać.

W nowoczesnych polskich muzeach oprócz „dotykalności” bardzo ważna jest multimedialność. To oczywiście już sprawa techniki, możliwości, jakie pojawiły się w ostatnich latach. A te są imponujące. Dzięki nim usłyszmy historię, te właśnie odgłosy strzałów czy gwaru ulicznego. Na dziesiątkach monitorów obejrzymy ludzi, opowiadających o swoim życiu. Na przykład w Europejskim Centrum Solidarności takie multimedialne opowieści „pochowane” są w szafkach narzędziowych robotników.

Tradycyjne polskie muzeum za główny cel stawiało sobie rzucić zwiedzającego na kolana. Współczesne chce go oswoić w świecie, który przedstawia. Wciągnąć do tego świata.

Kapitalnie jest nawet w Białowieży. Kto by pomyślał, że muzeum puszczy i wycieczka po niej z przewodnikiem może być niezwykle interesująca! Okazuje się, że nawet między drzewami jest dużo ciekawiej, niż kiedyś na grzybach. A ja przecież z trudem odróżniam te liściaste od iglastych.

Piotr Lipiński – reporter, fotograf, filmowiec. Pisze na zmianę o historii i nowoczesnych technologiach. Autor kilku książek, między innymi „Bolesław Niejasny” i „Raport Rzepeckiego”. Publikował w „Gazecie Wyborczej”, „Na przełaj”, „Polityce”. Wielokrotnie wyróżniany przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich i nominowany do nagród „Press”. Laureat nagrody Prezesa Stowarzyszenia Filmowców Polskich za dokument „Co się stało z polskim Billem Gatesem”. Bloguje naPiotrLipinski.pl. Żartuje na Twitterze @PiotrLipinski. Nowa książka „Geniusz i świnie” – o Jacku Karpińskim, wybitnym informatyku, który w latach PRL hodował świnie – w wersji papierowej oraz ebookowej.

*Część zdjęć pochodzi z Shutterstock.