Na nas się rodzą, żerują i rozmnażają. Naukowcy wzięli pod mikroskop nużeńca ludzkiego i mówią jak jest

Nużyca to choroba najczęściej dotykająca osoby starsze i ze względu na swą powszechność nieobca dermatologom. Jednak charakterystyka wywołującego ją roztocza - nużeńca ludzkiego (demodex folliculorum) nadal pozostawała zagadką. A właściwie pozostawała aż do dziś, gdyż naukowcy z Uniwersytetu w Reading w Wielkiej Brytanii po raz pierwszy w historii zsekwencjonowali genom pasożyta i przeanalizowali jego DNA, co pozwoliło naukowcom na kilka niecodziennych i niespodziewanych odkryć.

Większość ludzi na Ziemi jest siedliskiem roztoczy z gatunku demodex folliculorum, które swoje krótkie życie spędzają zagrzebane głową w dół w naszych mieszkach włosowych - głównie na twarzy. Człowiek jest jedynym siedliskiem nużeńca ludzkiego - bo choć ich jaja można znaleźć w kurzu czy w powietrzu, to pasożyty rodzą się na nas, na nas żerują, na nas kopulują i na nas umierają. Cały ich cykl życiowy polega na przeżuwaniu martwych komórek skóry, a następnie na - wraz ze śmiercią - wydaleniu tego co przeżuły.

Nowe badania sugerują, że nużeniec ludzki jest tak bardzo uzależniony od ludzi, że te mikroskopijne roztocza są w trakcie ewolucji z ektopasożyta w wewnętrznego symbionta - i to takiego, który utrzymuje obopólnie korzystne stosunki ze swoimi gospodarzami - ludźmi. Jak dowodzą naukowcy za pomocą analizy DNA pasożyta, roztocza te - w toku ewolucji - stopniowo łączą się z naszymi ciałami.

Naukowcy przeprowadzili sekwencjonowanie genomów tych wszechobecnych małych stworzeń, a wyniki pokazują, że ich ukierunkowana na człowieka egzystencja może powodować zmiany, których nie zaobserwowano u innych gatunków roztoczy.

Nużeniec ludzki jest fascynującym małym stworzeniem. Jedynym źródłem pożywienia dla tego pasożyta jest martwa materia organiczna z naszego naskórka i na jej poszukiwaniu spędza większość swojego dwutygodniowego życia. Osobniki wyłaniają się tylko w nocy, pod osłoną ciemności, aby powoli pełznąć po skórze w poszukiwaniu partnera do kopulacji, a następnie wrócić do bezpiecznej kryjówki w mieszku włosowym. Ich maleńkie ciała mają zaledwie jedną trzecią milimetra długości, a na jednym końcu długiego ciała, przypominającego kształtem kiełbaskę znajduje się kłębowisko małych odnóży i otwór gębowy - w sam raz do rozczesywania ludzkich mieszków włosowych, aby dostać się do znajdującego w nim pokarmu.

Prace nad genomem roztocza, prowadzone wspólnie przez Alejandro Manzano Marína i Gilberta Smitha z Uniwersytetu Bangor w Wielkiej Brytanii, ujawniły niektóre z fascynujących cech genetycznych, które pozwalają nużeńcowi na taki styl życia.

Ponieważ ich życie jest bardzo proste - nie mają naturalnych drapieżników, konkurencji ani kontaktu z innymi roztoczami - ich genom został zredukowany do najistotniejszych i najprostszych elementów pozwalających na przetrwanie. Ich nogi są napędzane przez trzy jednokomórkowe mięśnie, a ich ciała zawierają minimalną liczbę białek - tylko tyle, ile jest potrzebne do przeżycia. Jest to najmniejsza liczba, jaką kiedykolwiek zaobserwowano w szerszej grupie spokrewnionych gatunków. Ten zredukowany genom jest przyczyną także innych unikalnych cech nużeńca ludzkiego. Na przykład, ze względu na całkowicie nocny tryb życia, wśród utraconych genów są te odpowiedzialne za ochronę przed promieniowaniem UV oraz te, które budzą zwierzęta w ciągu dnia. Pasożyty nie są też w stanie wytwarzać hormonu melatoniny, występującego w większości organizmów żywych, będącego odpowiedzialnym za różne funkcje - u ludzi melatonina jest ważna dla regulacji cyklu snu, ale u małych bezkręgowców wywołuje ruchliwość i ma związek z rozmnażaniem.

Jednak i tutaj nużeniec ludzki był w stanie się "dostosować", gdyż potrafi on pobierać melatoninę wydzielaną o zmierzchu przez skórę swojego żywiciela.

W przeciwieństwie do innych roztoczy, narządy rozrodcze nużeńca ludzkiego przesunęły się do przodu ciała, a penisy samców skierowane są do przodu i w górę od ich pleców. Oznacza to, że samiec musi ułożyć się pod samicą, gdy grzęzną niepewnie na włosach w celu odbycia godów, które trwają całą noc. Chociaż krycie i rozmnażanie jest niezwykle ważne w życiu każdego organizmu, potencjalna pula genów jest bardzo mała: możliwości poszerzenia różnorodności genetycznej są bardzo niewielkie. Jak sugerują brytyjscy naukowcy, może to oznaczać, że roztocze są na drodze do ewolucyjnego ślepego zaułka.

Co ciekawsze, zespół naukowców odkrył również, że na etapie rozwoju nimfy - czyli stanu pomiędzy larwą a osobnikiem dorosłym - roztocza mają największą liczbę komórek w swoim ciele. Kiedy przechodzą do stadium dorosłego osobnika, tracą komórki - jest to, zdaniem badaczy, pierwszy krok ewolucyjny w dążeniu gatunków stawonogów do symbiotycznego trybu życia.

Oprócz pasożytniczego trybu życia, świat nauki zarzucał nużeńcom jeszcze jeden, dość niegodziwy czyn. Przez lata naukowcy sądzili, że owy bezkręgowiec nie posiada odbytu, zamiast tego gromadzi w swoim ciele produkty przemiany materii, które po śmierci wydostają się z ciała nużeńca, powodując w ten sposób choroby skóry.

Zespół badaczy odkrył, że tak nie jest. Roztocza rzeczywiście mają małe, malutkie otwory odbytowe. Prawdopodobnie twoja twarz nie jest pełna pośmiertnie wydalonej kupy roztoczy, zamiast tego zalega ona w mniejszych ilościach na całej powierzchni twojej skóry.