Jak będzie wyglądał świat za 100 lat? W mojej szklanej kuli widzę przygnębiający obraz

„Nie wiem, jaka broń będzie użyta w trzeciej wojnie światowej, ale czwarta będzie na maczugi” – miał powiedzieć Albert Einstein. Bez względu na to, czy zdanie to rzeczywiście wypowiedział genialny fizyk, wydaje mi się, że dziś światu mniej niż kiedykolwiek grozi wojna światowa, a bardziej katastrofy ekologiczne, ekonomiczne lub demograficzne.

Gdy próbuję wyobrazić sobie przyszłość nie widzę uśmiechniętych twarzy. Moim oczom ukazuje się raczej ponura wizja zanieczyszczonej planety pełnej głodujących i szukających dostępu do wody pitnej ludzi. Ich twarze zakryte są maskami przeciwpyłowymi. W tym świecie bogaci żyją w enklawach, na wyspach i w ostatnich oazach dobrobytu. Są odseparowani od otoczenia murem.

Podobny pesymistyczny obraz pokazało wielu pisarzy w swoich powieściach. Dystopie rysują świat na krawędzi zagłady. W licznych antyutopiach można zobaczyć przyszłość, w której następuje zderzenie jednostki z potężnym systemem. Wolność staje się towarem deficytowym. Człowiek płaci totalnym podporządkowaniem za prawo do życia.

Czytając książki i oglądając filmy, których autorzy próbują naszkicować przyszłość, mam często poczucie, że zobrazowany proces już postępuje.

W marcu pojawił się na YouTubie kilkuminutowy klip z kokpitu Boeinga 777 lądującego w Pekinie. Co zarejestrował pilot kamerą GoPro? Powolne zanurzanie się samolotu w oceanie smogu. Przez kilka minut widoczność za oknem była praktycznie zerowa. Dopiero na wysokości około 150 metrów dostrzec mogliśmy pierwsze zarysy zabudowań. W sieci zresztą da się monitorować poziom zanieczyszczenia powietrza w stolicy Chin. Najczęściej pojawi się komunikat „Unhealthy”, czyli „niezdrowy”. Normy przekraczane są kilkaset razy.

Na całym świecie smog przyczynia się do przedwczesnej śmierci co najmniej 3 milionów osób rocznie. Do 2050 r. ta liczba ma się podwoić – wynika z badań opublikowanych przez czasopismo „Nature” w połowie ubiegłego roku. Inne źródła mówią nawet o ponad 5 milionach zgonów rocznie. Przodują Chiny i Indie, ale wcale nie trzeba wyjeżdżać do Azji, by dostrzec problem. Dotyczy on wielu polskich miast, w tym m.in. Krakowa, Wrocławia, Warszawy, Nowego Sącza, Zakopanego czy Katowic.

Działalność człowieka namacalnie wpływa na ocieplenie klimatu. Wzrost emisji dwutlenku węgla, metanu, podtlenku azotu i innych związków tylko w ciągu 100 lat spowodował podwyższenie temperatury na Ziemi o 0,8 stopni Celsjusza. 50 lat przed odkryciem Ameryki przez Kolumba szintoistyczni kapłani znad japońskiego jeziora Suwa rozpoczęli ewidencję rocznych dat zamarzania zbiornika. Dwa i pół wieku później podobne informacje zaczęli zbierać kupcy z dzisiejszego pogranicza fińsko-szwedzkiego. Żadna z tych grup nie kierowała się zapałem naukowym. W pierwszym przypadku chodziło o cele religijne, w drugim o handlowe. Dane, które zarejestrowano są jednak  cenne, bo prowadzono je systematycznie. Dzięki nim dowiemy się, że data zamarzania jeziora w Alpach Japońskich przesuwała się od 1443 do 1683 roku zaledwie o 0,19 dnia w ciągu dekady. 24-krotne przyspieszenie nastąpiło dopiero w dobie rewolucji przemysłowej i wyniosło 4,6 dnia na dekadę – możemy przeczytać na stronie Uniwersytetu Wisconsin-Madison.

Niepokojące prognozy stworzyli niemieccy uczeni. W badaniach wykorzystali 26 modeli klimatycznych. Wynika z nich, że temperatura na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej rośnie dwukrotnie szybciej, niż globalnie. W połowie XXI wieku w niektórych regionach ma być tak ciepło, że nie będą one nadawać się do życia. W takim scenariuszu powstanie bezprecedensowa w historii fala migracji. Pojawi się nowa kategoria: uchodźcy klimatyczni.

Z wyliczeń organizacji Oxfam wynika, że 1 proc. najbogatszych ludzi świata posiada tyle, co 99 proc. pozostałych. Jeszcze bardziej działa na wyobraźnię informacja, że 62 najbogatszych ludzi na Ziemi posiada tyle, co 3,5 mld najbiedniejszych razem wziętych. Powyższe wyliczenia często przywołują już nie tylko lewicowi publicyści i alterglobaliści, ale też coraz częściej ludzie zmęczeni neoliberalną wersją kapitalizmu. "Byliśmy głupi, naiwni" - takie wyzwania możemy przeczytać w licznych tekstach.

Mity american dream i trickle-down economics od dawna są przedmiotem żartów satyryków. W ten pierwszy, jeszcze parę lat temu, wierzyło 40 proc. procent Amerykanów. Realne szanse na poprawę bytu miało jednak tylko koło 8 proc. najbiedniejszych mieszkańców USA. Co ciekawe, dwukrotnie większe szanse na dołączenie do klasy najbogatszych mają dzieci w Danii. Z mitem ekonomii skapywania, zgodnie z którym – w uproszczeniu – na bogaceniu się bogatych korzystają wszyscy, rozprawił się nawet Międzynarodowy Fundusz Walutowy. W raporcie „Causes and Consequences of Income Inequality: Global Perspective” możemy przeczytać, że zwiększenie udziału w dochodach najbogatszych nie powoduje wzrostu PKB. Z kolei odwrotny proces, czyli bogacenie się biednych i klasy średniej, rzeczywiście wpływa na jego wzrost parametrów ekonomicznych.

Nie mam ambicji tworzenia prognozy upadku ludzkości. Nikt nie jest w stanie przewidzieć w jakim miejscu znajdzie się nasza planeta i my sami za 100 czy 200 lat. Wybrałem kilka „scen”, które sprawiają, że widzę przyszłość raczej w ciemnych barwach. Ciężkie krakowskie powietrze pobudza moją wyobraźnię  bardziej niż zgrabne słowa o szaleńcach zmieniających świat z apple’owskiej kampanii Think different . Wizja technologii „wykonującej” ciężką pracę, by człowiek mógł zajmować się tym, co kocha, przedstawiona przez Larry’ego Page’a, przegrywa z informacjami, które ujawnił Edward Snowden. Nie wierzę w słowa Marka Zuckerberga o tym, że Facebook nie powstał, by być przedsiębiorstwem, ale dla realizowania społecznościowej misji uczynienia świata bardziej otwartym i połączonym. Przypominają mi się od razu jego próby zredukowania Internetu do samego Facebooka w ramach Internet.org. Nie bez kozery tę inicjatywę nazywa się coraz częściej „biednym Internetem dla biednych ludzi”.

Z prostego powodu: bo to oni zastąpili polityków w gładkiej mowie i zapowiedziach nowego, wspaniałego świata. To oni snują wizję powszechnej szczęśliwości, realizowanej przy użyciu dostarczanych przez ich firmy narzędzi.

Nie spędzam całych dni na umartwianiu się potencjalną zagładą ludzkości. Staram się być szczęśliwym tu i teraz. Bywa jednak i tak, że wyobraźnia pobudzona jakimś czynnikiem zmusza mnie do zastanowienia się nad przyszłością. Nie wizualizuję sobie ostatecznego krachu systemu korporacji, jak podobno czynił to Jello Biafra z zespołu Dead Kennedys. Ale nie znaczy to też, że nie potrafię złożyć puzzli, by ujrzeć do czego prowadzi obecny sposób redystrybucji dóbr. Trudno być optymistą, gdy na Ziemi głoduje prawie miliard ludzi, a dzieje się tak nie dlatego, że świat nie jest w stanie wyżywić wszystkich, ale w dużej mierze z powodu marnotrawstwa.