7 mitów na temat ewolucji, czyli co rozumiecie źle
Minister Czarnek powiedział, że ludzie od miliardów lat wiedzą, kim jest rodzic. Z tej okazji przypominamy tekst, w którym poruszyliśmy kwestie powtarzające się w dyskusjach z rozmówcami nie do końca rozumiejącymi koncepcję teorii ewolucji.
Wielokrotnie mylone są pojęcia: np. ewolucja i teoria ewolucji. Często np. uważa się, że jeśli ktoś (Darwin) był czegoś pomysłodawcą, to jego słowo do dziś obowiązuje wszystkich - nauka nie działa jednak w ten sposób - nie ma tu niepodważalnych autorytetów. W komentarzu pod wspomnianym wpisem jeden z Czytelników na przykład napisał, wspominając o gatunkach, które nie zmieniły się (lub zmieniły się bardzo niewiele) przez miliony lat: "I tu pojawia się problem dla ewolucji, bo jak teraz wytłumaczyć, dlaczego przez te miliony lat to nie wyewoluowało". Jest to kolejny przykład mylnego myślenia o ewolucji: myślenie, że ot tak, nakazuje ona ciągłe zmiany.
Mam nadzieję, że uda mi się w tym wpisie kilka rzeczy wyjaśnić.
Mit 1: Człowiek pochodzi od małpy
Najczęściej powtarzany mit na temat ewolucji, ma niezaprzeczalnie pierwsze miejsce. Jest to w ogóle pierwsza rzecz, jaka przychodzi do głowy, gdy mówimy o teorii ewolucji!
W rzeczywistości człowiek i współczesne małpy mają jedynie wspólnych przodków. Około 5 milionów lat temu żyło zwierzę, którego potomkami genetycznymi są zarówno ludzie jak i małpy człowiekowate.
Mit 2: Teorii ewolucji nie daje się potwierdzić lub ewolucji nie daje się zaobserwować.
Odróżnijmy teorię od zjawiska: ewolucja jest faktem i jest obserwowalna. Teoria ewolucji ma za zadanie ją wyjaśnić. Teorie naukowe potwierdzamy na różne sposoby: np. na taki, że przewidujemy za jej pomocą nieznany jeszcze fakt. Teoria ewolucji przewidziała ich wiele. Najbardziej znanym jest przewidywanie Darwina, że jeśli ewolucja jest faktem, to powinniśmy odnajdywać szczątki organizmów pośrednich pomiędzy gadami i ptakami. I faktycznie: kości archeopteryxa są jednym z takich znalezisk. Innym przykładem jest postulat entomologa Richarda Alexandra, który przewidział, że organizmy inne niż insekty wytworzyły podobne termitom stosunki społeczne.
Na co dzień przewidywania teorii ewolucji obserwujemy również, stosując mechanizmy dziedziczenia np. przy hodowaniu lepszych odmian roślin uprawnych lub drzew owocowych.
Mit 3: Ewolucja to dzieło przypadku
Mit powtarzany również przez ludzi akceptujących teorię ewolucji. Wśród jej oponentów znajdziemy wersję: Czy to możliwe, aby Boeing złożył się sam z kupy części na śmietniku?
Jedyny element przypadkowości w procesie ewolucyjnym to samoistne mutacje genów, które następnie podlegają weryfikacji w procesie doboru naturalnego.
Mit 4: Ewolucja zaprzecza drugiej zasadzie termodynamiki
Bardzo chętnie powtarzany pogląd. Według niego powstawanie organizmów bardziej skomplikowanych z mniej skomplikowanych zaprzecza zasadom fizyki, lub kierunkowi entropii. Jednak powstawanie bardziej złożonych organizmów w procesie ewolucji nie narusza żadnych z zasad fizyki. Należy również pamiętać, że nasza planeta nie jest zamkniętym układem - z zewnątrz energii dostarcza Słońce.
Mit 5: Ewolucja musi powodować powstanie coraz bardziej złożonych organizmów, a istnienie zwierząt, które nie zmieniły się od milionów lat falsyfikuje teorię ewolucji
Proces doboru naturalnego wyłania organizmy lepiej przystosowane do warunków otoczenia. Czy są to zawsze bardziej złożone organizmy? Wcale nie. Jak na przykład dowiedziono w 2002 roku na uniwersytecie Arizona, możliwa jest poważna redukcja genomu u bakterii, które potrafią w procesie przystosowawczym zgubić całe sekwencje genów.
Mit 6: Teorii ewolucji nie można obalić, to nie nauka, ale wierzenie lub wszystko, co powiedział Darwin, jest dogmatycznie niepodważalne
Teoria ewolucja nie byłaby teorią naukową, gdyby nie była falsyfikowalna. Jej obalenie jest jak najbardziej możliwe - np. poprzez przedstawienie szczątków organizmów kompletnie nie na miejscu w czasie gdy powstawała dana skamielina. Jak to ujął zgrabnie biolog J. Haldane: "króliki z prekambru".
Darwin wielokrotnie mylił się w swoich książkach - na tym polega proces naukowy, że teorie są coraz bardziej dopasowywane do rzeczywistości. Na przykład Darwin nie wiedział o istnieniu genów, ale oczywiście obserwował dziedziczenie cech z rodziców na dzieci. W swojej książce "The Variation of Animals and Plants under Domestication" założył istnienie cząstek zwanych gemmulami, które rzekomo miałyby przenosić cechy rodziców na dzieci. Cechy - również nabyte...
I, wreszcie, najbardziej rozpowszechniony
Mit 7: To tylko teoria!
Mój ulubiony mit polegający na pomyleniu pojęć. Teoria naukowa to spójny zbiór założeń, obserwacji, twierdzeń i eksperymentów, tworzący jedną całość i tłumaczący jakiś wycinek rzeczywistości. Przykłady teorii naukowych to np. teoria zbiorów, teoria względności, teoria bakteryjnego pochodzenia chorób. Istnieją teorie obalone (czyli sfalsyfikowane): np. teoria eteru czy samorództwa.
Skąd więc "argument": "To tylko teoria"? Bierze się on z pomylenia pojęcia teorii z pojęciem hipotezy. Hipoteza to stwierdzenie, które wymaga potwierdzenia. Potocznie niektórzy używają słowa teoria w miejsce słowa hipoteza, stąd różne potoczne powiedzonka typu "tak sobie teoretyzujemy".
O teorii ewolucji powiedziałbym raczej: to aż teoria!
Grafika główna pochodzi z serwisu ShutterStock.
