Innowacje antysmogowe nie wypaliły. Idą zmiany, ma być hojniej i łatwiej

Powiedzieć, że program „Czyste Powietrze” nie działa, to jak nic nie powiedzieć. Owszem, po wprowadzonych zmianach, łatwiej po środki mogą sięgać najubożsi (maksymalna kwota dotacji dla najmniej zamożnych wynosi teraz 32 tys. zł lub 37 tys. zł wraz z instalacją fotowoltaiczną), ale chętnych jest jak na lekarstwo. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na początku listopada informował o podpisaniu ponad 177 tys. wniosków w ramach programu „Czyste Powietrze” na łączną kwotę przeszło 3,3 mld zł. Dużo? Budżet programu „Czyste Powietrze” opiewa na 103 mld zł. Z tego do tej pory wyczerpano 3,2 proc. Od początku Bank Światowy i Komisja Europejska powtarzają, że ta rządowa inicjatywa ma tylko wtedy szansę na powodzenie, jak podpisywanych będzie ok. 400 tys. umów. każdego roku. Po dwóch latach funkcjonowania nie mamy nawet połowy tej liczby.

Od prawie dwóch lat działa też inny program „Stop smog”. Tutaj wnioskodawcą jest gmina, która w ten sposób uzyskuje do 70 proc. dofinansowania kosztów związanych z wymianą bądź likwidacją źródeł ciepła i termomodernizacją w budynkach mieszkalnych jednorodzinnych osób ubogich energetycznie. „Stop smog” z budżetem w wysokości 1,2 mld zł ma być realizowany do końca 2024 r. Ale to może jeszcze ulec zmianie, tak jak zasady, które wchodzą od nowego roku Skąd te zmiany? To proste program „Stop smog” nie działa. 

Jest lepiej niż w przypadku „Czystego powietrza”, ale i tak trudno czymkolwiek się pochwalić. Do tej pory w ramach „Stop smog” podpisano umowy jedynie z siedmioma gminami na łączną kwotę 54,4 mln zł. To raptem 4,5 proc. całego budżetu rozpisanego na 1,2 mld zł. Do grona Skawiny, Suchej Beskidzkiej, Pszczyny, Niepołomic, Tuchowa, Sosnowca i Rybnika do końca roku ma jeszcze dołączyć gmina Nakło nad Notecią. Ale inni samorządowcy jakoś do udziału w programie się nie palą.

Daniel Wolny z UM Katowice zwraca uwagę, że bez cyklicznie weryfikowanej bazy danych gminy i powiaty nie będą w stanie skutecznie realizować przyjmowanych na poziomie województw programów ochrony powietrza. Dlatego samorządowcy domagają się pilnego uruchomienia Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków, która zbierać będzie informacje dotyczące źródła ciepła, źródła energii elektrycznej i źródła spalania paliw o mocy do 1 MW. Ma się tam znaleźć w sumie nawet 5 mln budynków. 

Ministerstwo Klimatu i Środowiska obiecuje, że od nowego roku program „Stop smog” ruszy z kopyta. Wszystko za sprawą wprowadzonych od 1 stycznia 2021 r. zmian. Te dotyczą m.in. zniesienia obowiązku sporządzania przez samorządy gminnych programów niskoemisyjnych; zmniejszenia minimalnej liczby budynków jednorodzinnych umożliwiającej aplikowanie do programu (z 2 do 1 proc. lub 20 budynków); zmniejszenia z 50 na 30 proc. wymaganej redukcji zapotrzebowania na ciepło grzewcze; rozszerzenia katalogu kosztów kwalifikowanych, a także umożliwienia związkom międzygminnym i powiatom aplikowania do programu „Stop smog” w roli koordynatora. 

Zmiana dotyczyć będzie też podmiotu odpowiedzialnego za rozdysponowanie i rozliczanie środków z programu „Stop smog”. Zamiast resortu właściwego do spraw gospodarki będzie to Minister Klimatu i Środowiska oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Gminy ponadto mają być wyposażone w narzędzia umożliwiające weryfikację danych osób ubiegających się o udział w programie. Dopuszczona ma być też możliwość realizacji przedsięwzięć niskoemisyjnych, również w budynkach będących w zasobach mieszkaniowych gminy. Zobowiązania zaś beneficjentów inicjatywy „Stop smog” skrócone będą z 10 do 5 lat.