Płyny w samochodzie – to musisz wiedzieć

W każdym samochodzie znajdują się różnego rodzaju płyny eksploatacyjne. Jeśli potrzebujesz nabyć podstawową wiedzę na ich temat – dobrze trafiłeś.

Jesteś w trakcie kursu na prawo jazdy? Od lat nie jeździłeś samochodem? A może jeździłeś, ale zaglądanie pod maskę zawsze zostawiałeś mechanikowi i teraz chciałbyś coś w tej kwestii zmienić? Jeśli odpowiedź na którekolwiek z tych pytań jest twierdząca, może ci się przydać poniższy tekst.

Naszym dzisiejszym tematem są płyny w samochodzie

Płyny kojarzą się oczywiście głównie z samochodami spalinowymi, gdzie oprócz płynów najbardziej oczywistych, tj. benzyny lub oleju napędowego, mamy też szereg innych korków pod maską… i nie tylko pod maską. Są jednak i tacy, którzy najprawdopodobniej nie zdają sobie sprawy, że płyny w samochodzie to temat dotyczący również pojazdów o napędzie elektrycznym – i co ciekawe, liczba tychże płynów nie jest tu wcale jakoś znacząco niższa. Ale do tego zaraz dojdziemy – pora przejść do rzeczy.

Na początek jedna istotna rzecz: jeśli jesteś amatorem bez narzędzi warsztatowych, to nie zabieraj się samodzielnie za wymianę któregokolwiek płynu. W razie potrzeby możesz jednak dolać płynów, których zbiorniki ulokowano pod maską.

Olej silnikowy

Tego w samochodzie elektrycznym nie znajdziemy, ale już w dosłownie każdym samochodzie spalinowym – owszem. Olej silnikowy nie tylko smaruje jednostkę napędową, ale też wspomaga jej chłodzenie, chroni i pomaga utrzymać w czystości… pod warunkiem odpowiednio częstej wymiany. Na rynku są setki produktów o różnej jakości i klasie lepkości – w zdecydowanej większości przypadków należy trzymać się zaleceń producenta nawet wtedy, gdy samochód (silnik) ma duży przebieg – o ile tylko jest w dobrym stanie technicznym.

Co jeszcze trzeba wiedzieć o oleju silnikowym?

• wymiana w zdecydowanej większości samochodów osobowych powinna następować nie rzadziej niż co 10-15 tys. km lub co roku, zależnie od tego, co nastąpi wcześniej. W niektórych autach, szczególnie starszej daty lub intensywnie eksploatowanych, ta operacja powinna być przewidywana jeszcze częściej;
• między bajki można włożyć stwierdzenie, że wymiana oleju co 30 i więcej tys. km nie szkodzi silnikowi – owszem, jest to możliwe, ale to rzadkie, bardzo specyficzne warunki eksploatacji;
• w silnikach Diesla olej już niedługo po wymianie może przybrać ciemną, wręcz czarną barwę – jest to normalne zjawisko;
• poziom oleju zwykle sprawdza się przy pomocy bagnetu, ale niektóre samochody – szczególnie nowsze – nie posiadają go. W zamian poziom sprawdza komputer;
• poziom oleju sprawdza się zawsze na płaskim podłożu i zgodnie z zaleceniami producenta – czasem jest to np. 5 minut po wyłączeniu silnika, czasem 30. Ten podpunkt nie musi dotyczyć silników z układem smarowania z tzw. suchą miską olejową;
• jeśli zaistnieje konieczność dolania oleju do silnika, nigdy nie należy tego robić, gdy silnik jest mocno rozgrzany – istnieje ryzyko uszkodzenia np. głowicy;
• większość olejów jest ze sobą mieszalna, co jest o tyle pomocne, że w razie potrzeby (np. w razie gdy w trasie potrzeba dolać oleju) nie trzeba szukać identycznego produktu jak ten, który jest w silniku. Poza tym lepszy jest jakikolwiek olej niż jego brak;
• jeśli w silniku jest olej wyraźnie odstający od zaleceń producenta, przy pierwszej możliwej okazji należy go wymienić na prawidłowy. Wraz z olejem zawsze wymienia się też filtr oleju. Opcjonalnie można zastosować tzw. płukankę, która pomoże usunąć resztki starego oleju i ewentualne zanieczyszczenia.
• jeśli zapali się kontrolka ciśnienia oleju, należy niezwłocznie zatrzymać samochód w bezpiecznym miejscu i zgasić silnik – jeśli faktycznie ciśnienie było zbyt niskie (np. na skutek zbyt małej ilości oleju), tylko w taki sposób można zapobiec zniszczeniu silnika.

Olej w manualnej skrzyni biegów

Na ten temat pisaliśmy ostatnio, ale w skrócie: tak jak przy oleju silnikowym, także i tu mamy do czynienia z płynem odpowiedzialnym za smarowanie, chłodzenie, ochronę i utrzymywanie mechanizmu w czystości.

Co jeszcze trzeba wiedzieć nt. oleju w manualnej skrzyni biegów?

• jego wymianę należy przeprowadzać co maksymalnie 80-100 tys. km lub co 6-8 lat, nawet jeśli producent samochodu tego nie przewidział;
• w skrzyniach znanych z nieudanej konstrukcji wymianę należy przeprowadzać jeszcze częściej (np. o połowę);
• tak samo jak w przypadku oleju silnikowego, olej w skrzyni należy wymieniać także wtedy, gdy wszystko działa prawidłowo.

Olej w automatycznej skrzyni biegów

Do tej kategorii wrzucimy też przekładnie dwusprzęgłowe (mimo tego, że konstrukcyjnie bliżej im do manuali niż do tradycyjnych skrzyń hydrokinetycznych) oraz skrzynie bezstopniowe (CVT).

We wszystkich tych przypadkach regularna wymiana oleju nie dość, że jest niezbędna, to ma też większe znaczenie niż w przypadku skrzyń manualnych – automaty zwykle są bardziej wrażliwe na ilość i stopień zużycia środka smarnego. Warto mieć na uwadze, że olej powinno się dać wymienić także w jednobiegowych przekładniach samochodów elektrycznych – i warto to od czasu do czasu zrobić, by zapewnić optymalną ochronę mechanizmu, podobnie jak w przypadku prostych konstrukcyjnie przekładni planetarnych E-CVT, spotykanych w niektórych hybrydach (głównie Toyota, Lexus, Ford).

• Zależnie od skrzyni, pierwsza wymiana oleju zwykle wymagana jest po przejechaniu ok. 60-120 tys. km, a kolejne – co 30-60 tys. km;
• W niektórych skrzyniach wymiany można dokonać w sposób dynamiczny, co jest droższe i umożliwia wymianę całego środka smarnego – jednak niektórym przekładniom wymiana dynamiczna nie służy i może je uszkodzić. W tych przypadkach stosuje się wymianę statyczną;
• ponownie: olej wymieniamy nawet wtedy, gdy wszystko działa dobrze.

Oleje w dyferencjałach, skrzyniach rozdzielczych, sprzęgłach Haldex itp.

Jeśli dany samochód ma napęd na tylną lub na obie osie, trzeba mieć na uwadze, że bezobsługowe nie są także ww. elementy. Zależnie od wieku auta, od sposobu eksploatacji i od zaleceń producenta, olej wymienia się tu zwykle co 30-100 tys. km lub co 2-4 lata – w wielu autach raczej częściej niż rzadziej. Na pocieszenie – do wskazanych mechanizmów rzadko kiedy wchodzi więcej niż 1 l oleju, co ogranicza koszty.

Płyn chłodniczy

Gdy tematem są płyny w samochodzie, nie sposób zapomnieć o płynie chłodniczym. Ten jest o tyle ciekawy, że występuje także w pojazdach o napędzie elektrycznym, ale w wielu przypadkach jest to chemia przygotowana specjalnie dla bateriowozów. Użycie zwykłego płynu przeznaczonego do chłodnic może być powodem awarii samochodu elektrycznego, chyba że jego producent dopuścił taki produkt do użytku. W elektrykach przy pomocy płynu chłodzone są akumulatory trakcyjne.

W przypadku płynów chłodniczych do samochodów spalinowych należy wiedzieć, że:

• wykonywane są na różnych bazach – spotyka się płyny IAT, OAT oraz HOAT, czyli kolejno: Inorganic Additive Technology, Organic Acid Technology oraz Hybrid Organic Acid Technology;
• płyny chłodnicze są ze sobą mieszalne, jeśli są wykonane w tej samej technologii, nawet jeśli mają inny kolor. Nie powinno się natomiast mieszać płynów różnych typów, ponieważ grozi to osłabieniem parametrów chłodziwa;
• płyny IAT są technologicznie najstarsze, najmniej trwałe (ok. 2 lat) i nie nadają się do użytku w chłodnicach aluminiowych;
• płyny OAT i HOAT wytrzymują ok. 5 lat i mogą być stosowane w chłodnicach aluminiowych;
• nowoczesnych płynów często nie można używać w samochodach klasycznych, ponieważ grozi to rozszczelnieniem układu chłodzenia;
• NIE WOLNO odkręcać korka płynu chłodniczego, gdy silnik jest gorący – grozi to gwałtownym wyrzucaniem płynu i poważnymi poparzeniami.

Płyn hamulcowy

Jest obecny w każdym pojeździe z hydraulicznym układem hamulcowym – niezależnie od jego napędu. Jego wymiana powinna następować co 2 lata lub co 40-50 tys. km, zależnie od tego, co nastąpi pierwsze. Nieco dłużej wytrzymują nowoczesne płyny typu DOT 5.1 – można je wymieniać co 3 lata lub odpowiednio większy przebieg.

Płyn hamulcowy jest silnie higroskopijny, co oznacza, że pochłania wilgoć – a to mocno pogarsza jego parametry. Im więcej wody w płynie hamulcowym, tym mniej skutecznie działają hamulce. Płyn może się też przegrzać i zagotować, ograniczając skuteczność hamulców niemal do zera.

Nawet jeśli płyn jest świeży i odpowiedniego typu (np. DOT 3, DOT 4, DOT 5.1), nieodpowiedni styl jazdy może poskutkować jego przegrzaniem. Z tego powodu długie, strome zjazdy pokonuje się hamując silnikiem, a nie z nogą na pedale hamulca.

Płyn wspomagania kierownicy

Dziś coraz rzadziej stosowany ze względu na fakt stosowania wspomagania elektrycznego, ale mnóstwo samochodów na drogach ciągle korzysta ze wspomagania hydraulicznego. Płyn w takim układzie m.in. ogranicza tarcie pomiędzy poszczególnymi elementami i zapewnia im ochronę. Odpowiednia ilość wskazanego przez producenta rodzaju oleju gwarantuje, że kierownica będzie się dawała obracać przy zamierzonej przez inżynierów i projektantów sile.

Płyny do wspomagania kierownicy mogą być mineralne, półsyntetyczne lub syntetyczne. Różnią się kolorami, ale w przeciwieństwie do płynów chłodniczych, tutaj co do zasady nie miesza się płynów o różnych kolorach. Często zdarza się, że w układzie wspomagania kierownicy stosuje się olej przekładniowy (tzn. taki jak do skrzyni biegów).

Jak często wymieniać płyn wspomagania kierownicy? Zwykle mówi się o 2-3 latach, a jeśli ktoś jeździ szczególnie dużo, to co ok. 100 tys. km, jeśli taki dystans zostanie pokonany przed upływem wskazanego czasu.

Ten płyn wyróżnia się tym, że relatywnie łatwo wymienić go we własnym zakresie, choć może przydać się pomoc drugiej osoby. Jedna z metod polega na wyciągnięciu starego płynu przy pomocy strzykawki z wężykiem, a następnie zalaniu nowego – gdy poziom nowego oleju osiągnie maksimum, należy pokręcić kierownicą w obie strony i w razie potrzeby ponownie dolać płynu.

No i na koniec… płyn do spryskiwacza

Tutaj trudno napisać coś, co nie byłoby oczywiste, ale spróbujmy. Płyny letnie i zimowe różnią się składem i zadaniami pobocznymi – te pierwsze mają np. pomagać w oczyszczaniu szyby z resztek owadów, te drugie pomogą zapewnić widoczność nawet w trakcie mrozów. Płynu do spryskiwacza nie zastępujemy ani wodą (w lecie nie będzie aż tak skuteczna jak płyn), ani alkoholem – co prawda to załatwia problem zamarzania na mrozie, ale ewentualna kontrola policyjna zaraz po umyciu szyby może przynieść nieoczekiwane rezultaty.

I jak tam – te płyny w samochodzie chyba nie takie straszne?

Jak widać, większością z nich i tak zwykle zajmować się będzie mechanik, ale teraz przynajmniej już wiesz, jak nie zepsuć auta, jeśli czegoś będzie trzeba dolać.

 

Zdjęcie główne: SIGAUS, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons