Była Jugosławia to kraina niezwykle fascynująca pod kątem gratów. Lokalne produkty takie jak Yugo mieszają się tutaj z licencyjnymi Renault, po drogach nadal jeżdżą endemity pokroju TAM-ów, a Volkswagen Golf drugiej generacji wyprodukowany w sarajewskiej fabryce TAS, to nadal jeden z podstawowych samochodów. Oto miks gratów sfotografowanych podczas mojego objazdu po Bałkanach.
Od dawna obiecuje sobie, że napiszę książkę o gratach byłej Jugosławii. Nie mogę tylko się do tego zebrać. Może i dobrze, co roku odkrywam kolejne wątki dotyczące motoryzacji tego kraju. Państwo Tito, choć w teorii socjalistyczne, było niezwykle kolorowe pod kątem motoryzacji. Tito dogadywał się zarówno z krajami Układu Warszawskiego, jak i zachodnimi zgniłymi kapitalistami. Fabryki na terenie Jugosławii montowały jednocześnie Duże Fiaty, Renault 4 i Golfy – a to tylko mały wycinek barwnej historii. Co najlepsze, łagodny klimat pozwolił wielu z tych aut przetrwać do dziś. Właśnie wróciłem z objazdu niemal całej Jugosławii (poza Bośnią, której granice pozostawały zamknięte) i przywiozłem spora kolekcję fotografii. W teorii miałem zamiar napisać jakąś relację z wyjazdu, w końcu to była głupia wyprawa Fiatem Argentą i Nissanem Micrą K11 po dziwnych miejscach, ale miks chyba będzie ciekawszy. Załóżmy, że to taka nietypowa forma opowieści o podróży.
Chorwacja, czyli pierwsze graty i oczywiście Volkswagen Golf z TAS.
Nadmorska Chorwacja nie jest już przesadnie graciarska. Całe wybrzeże stara się udawać włoskie kurorty i jeździć niemieckimi samochodami. Dlatego jeśli jakiś grat przetrwał to jest to Volkswagen Golf I z TAS.Ewentualnie Volkswagen Golf II, również wyprodukowany w Sarajewie.Niemiecką nudę przełamują Renault R4. Wyprodukowane w fabryce Litostroj w Słowenii auta, w ciepłym klimacie nie chcą umierać.Kadetty nie są na Bałkanach rzadkim widokiem. Nie mają tam jak zgnić, więc jeżdżą dalej, ewentualnie czekają na lepszy czas na parkingach.Ktoś w Chorwacji zbiera Tico. Nie mam pytań.Patologicznych zmodernizowanych Zastav 101 vel 1100p vel Yugo Skala nikt nie zamyka, bo i po co?Caddy, czyli dobro narodowe Jugosławii. Pierwszą generację na rynek europejski produkowano tylko w Sarajewie. Serio, żaden z nich nie powstał w Niemczech.
Starczy przynudzania, zajrzyjmy do Czarnogóry.
Garbusy, wszędzie Garbusy, potocznie nazywane Buba. Jazda tym autem nie jest nadal niczym dziwnym w byłej Jugosławii. Również produkowano je w TAS, „krajowe” wersje mają literę J na końcu oznaczenia modelu.Poważny selekcjoner z górskiego miasteczka nad jeziorem Piwo.Właściciel tego Renault chyba nie słyszał o tym, że samochody na F się psują i rdzewieją.Doskonale znam tego Peugeota 305. Od kilku lat stoi w centrum wioski, której głównym punktem jest ogromny pomnik z czasów Jugosławii i na wpół opuszczony motel. Kupiłbym kilka części z niego, ale chyba nikt nie wie czyj jest. Albo właścicielowi nie chciało się podejść sprawdzić czemu jakiś Polak kręci mu się wokół auta.Czarnogórcy są bardzo praktyczni. Ten T3 był kiedyś którąś z droższych, osobowych wersji. Obecnie robi za wypatroszonego blaszaka. Za nim Samara i nieśmiertelny dostawczak z Mariboru w Słowenii – TAM 80. Wiele takich pojazdów nadal ciężko pracuje w Czarnogórze.Neću ga prodati, popravit ću.Zastava 750/850, czyli licencyjny jugosłowiański Fiat 600, potocznie nazywany Fica. Jest traktowany podobnie jak u nas Maluch – stał się ikoną popkultury.Czarnogórcy wysoko cenią sobie stare, proste w naprawie i wytrzymałe ciężarówki. Zarówno TAM-y ze Słowenii, jak i Zastavy z Serbii. Ta tutaj to chyba licencyjna wersja starego Iveco.Zupełnie normalny sposób trzymania klasyków. Wystarczy trochę cienia, żeby nie płowiały. O wilgoć na południu nie trzeba się martwić.Volkswagen Golf II, zapewne z TAS. Już drugi w zestawieniu, ale musiałem go dodać by choć trochę oddać skalę jego popularności w Czarnogórze. Tak na oko jeździ nimi 50 proc. populacji, w tym także służby.Drugi hit Bałkanów, Yugo Koral. Są tam absolutnie wszędzie, jak u nas Polonezy Caro na początku XXI w.Wróćmy do rzeczy ciekawszych i „konesuara” gnijącego dwa Subaru Leone. To chyba jedyne auta, które dały radę doszczętnie przerdzewieć w Czarnogórze.
Macedonia, czyli graciarski raj.
Maluchy swego czasu były całkiem popularne w Jugosławii. Zyskały przydomek Peglica.Zastava 900, czyli tak naprawdę Fiat 900T. Nigdy wcześniej nie widziałem jej na żywo. W Skopje właściciel przyszedł z kluczykami, by mi ją pokazać od środka, a potem pomógł z szukaniem części do Argenty. Nie jest to nic dziwnego w tym mieście, mieszkańcy są bardzo przyjaźni i pomocni.Kolejny Garbus.I jeszcze jeden. Już nawet nie chciało mi się robić im zdjęć.Dzień jak co dzień na parkingu galerii handlowej w Skopje.Ten Forman jest ładny tylko z odległości 5 metrów.Tak, ktoś w Skopje trzyma na osiedlowym parkingu Fiata 132 i nie boi się, że w nocy złodziej odkręci felgi, by założyć je do Poloneza.Niby wrasta, a i tak oblachowanie wygląda na zdrowsze niż w moim. Zazdroszczę Macedończykom klimatu.W Skopje znajdowała się centrala firmy importującej Wartburgi do Jugosławii. Ot, taka wiedza bezużyteczna.Przyznam, że nie wiem co to za Mitsubishi i na pewno nie widziałem go nigdzie na drodze.Symbol upadku Muru Berlińskiego. Łada 2101 gnije sobie na osiedlowym parkingu……a obok niej wrasta Volkswagen Golf I z TAS.Na obrzeżach miasta natomiast można trafić na Fiata Campagnolę, który przyjechał z Serbii.Przybysz z Chin. Te nerki jak w BMW to nie agro-tuning. Wyprodukowała go firma, która w ramach joint venture z BMW wsadza takie grille do absolutnie wszystkiego, co produkuje. Na nic zdały się protesty kierownictwa niemieckiego koncernu.
Skoro o Serbii mowa, to pora jeszcze na chwilę przemieścić się nieco na północ.
Belgrad, jak to duże miasto, wywozi źle zaparkowane i wrastające auta. Na szczęście i tak udało mi się znaleźć kilka dobrych gratów.Stan idealny, niczego bym nie poprawiał.Pomijam dostawcze Yugo, ale węgierskich ciężarówek Raba nie widziałem… w sumie to w ogóle ich nie widziałem w ruchu.W Belgradzie policja jeździ oznakowanym E39. Podobne lecz podobnym, czy jakoś tak. Stylu dodają „zimne łokcie”.Na koniec mały akcent z Rumunii – Fiat 1800. Nie trzeba się nigdzie włamywać, by go zobaczyć. Stoi normalnie przy stacji benzynowej i nikt mu nawet nie ukradł loga oraz oznaczeń.
