Zachowek – kiedy się należy i na jakich zasadach?
Każdy człowiek ma możliwość swobodnego dysponowania swoim majątkiem, decydując jednocześnie, komu zostanie on przekazany po śmierci. W tym celu należy sporządzić testament, lecz jednocześnie warto mieć świadomość, że spadkobierców ustawowych nie można całkowicie wykluczyć z dziedziczenia. Z mocy prawa przysługuje im bowiem zachowek, do którego zapłaty zobowiązana jest osoba nabywająca spadek.
Czym jest zachowek?
Dziedziczenie na zasadach ustawowych gwarantuje członkom najbliższej rodziny udział w masie spadkowej. Inaczej jest natomiast w przypadku, gdy zmarły pozostawił po sobie testament, w którym pozbawił najbliższych prawa do spadku.
Ci wciąż mogą otrzymać pewną część majątku na mocy przysługującego im zachowku. Nie gwarantuje on prawa do całości spadku, lecz stanowi pewną formę rekompensaty. Roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się w ciągu 5 lat od ogłoszenia testamentu.
Kto może otrzymać zachowek i w jakiej wysokości przysługuje?
Zachowek mogą otrzymać zstępni, małżonkowie oraz rodzice spadkodawcy. Jeśli są oni trwale niezdolni do pracy, przysługuje im dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który przypadałby w przypadku dziedziczenia ustawowego. W pozostałych sytuacjach uprawniony otrzyma połowę wartości udziału spadkowego.
Warto pamiętać, że prawo spadkowe wspomina o prawie do zachowku, zatem to beneficjent decyduje, czy w ogóle będzie dochodził wypłaty od spadkobiercy. Dochodzenie praw do zachowku odbywa się poprzez pisemne wezwanie do zapłaty, w którym wskazuje się podstawę prawną wypłaty zachowku oraz jego wysokość.
Istnieje również możliwość dochodzenia uprawnień na drodze sądowej, jeśli pomiędzy spadkobiercami a osobami, które dziedziczyłyby ustawowo, nie ma zgody na przykład w kwestii kwoty świadczenia.
Czytaj też: Podatek od darowizny - stawki i grupy podatkowe
Jak ustalić wartość zachowku?
Ustalając wysokość zachowku, w pierwszej kolejności należy określić udział spadkowy uprawnionego, a więc ocenić, w jaki sposób dziedziczyłby on, gdyby zmarły nie pozostawił po sobie testamentu. Następnie ustala się, czy uprawnionemu przysługuje 2/3, czy 1/2 udziału.
Najtrudniejszym zadaniem jest jednak obliczenie substratu zachowku, mając na uwadze sumę wartości spadku bez uwzględnienia zawartych w testamencie zapisów zwykłych i poleceń. Należy natomiast doliczyć większość darowizn (pomijając te drobne) oraz zapisy windykacyjne.
Kto wypłaca zachowek?
Osoby, którym przysługuje zachowek, w pierwszej kolejności kierują swoje roszczenie wobec spadkobiercy. Co do zasady, spadkobierców może być więcej, w zależności od zapisów, jakie figurują w testamencie. Odpowiadają oni proporcjonalnie, mając na uwadze ich udział w masie spadkowej.
W dalszej kolejności uprawniony do zachowku może oczekiwać zapłaty od osoby, na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny. W ostateczności można również wnioskować o zachowek od beneficjenta otrzymującego doliczoną do spadku darowiznę.
Kto nie jest uprawniony do zachowku?
Prawo spadkowe zakłada, że zachowek przysługuje osobom, które nie zostały uwzględnione w testamencie, natomiast hipotetycznie mogłyby dziedziczyć po zmarłym na zasadach ustawowych. Niemniej jednak nie każdy może domagać się wypłaty zachowku. Wykluczone są z niego osoby:
- uznane za niegodne dziedziczenia – zachowku mogą dochodzić zstępni tej osoby,
- zrzekające się dziedziczenia,
- odrzucające spadek,
- które spadkodawca wydziedziczył – podobnie jak w przypadku niegodności dziedziczenia, zachowku mogą dochodzić zstępni tej osoby,
- pozostające w związku małżeńskim, jeśli małżonek-spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z ich winy.
