Czyste Powietrze do zmiany. Nie będzie pieniędzy na ekogroszek, nie powinno być też na gaz
Eksperci z Instytutu Reform wzięli pod lupę rządowy program Czyste Powietrze. Tak powstał raport pt. „Termomodernizacja w Czystym Powietrzu: wyjątek czy reguła?”. Wychodzi na to, że ta inicjatywa cały czas koncentruje się głównie na przyśpieszeniu wycofania najbardziej emisyjnych instalacji, a nie na promowaniu zeroemisyjnych rozwiązań. I to trzeba jak najszybciej modyfikować.
Kryzys energetyczny, który rozpoczął się w drugiej połowie 2021 r. oraz pogłębił się po inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. wymusza dodatkowe przyspieszenie działań na rzecz zwiększenia odporności polskich budynków na kolejne szoki energetyczne, a tym samym – pilną reformę programu Czyste Powietrze – czytamy na początku raportu think tanku Instytut Reform.
Eksperci przekonują w tym opracowaniu, że to właśnie kompleksowa termomodernizacja, łącząca wymianę źródeł ogrzewania oraz poprawę efektywności energetycznej, jest warunkiem koniecznym skutecznego wyeliminowania wykorzystania paliw kopalnych do ogrzewania polskich budynków, a tym samym – poprawy bezpieczeństwa energetycznego oraz osiągnięcia neutralności klimatycznej. Autorzy raportu wykazują, że niestety, ale ponad połowa środków z Czystego Powietrza utrzymuje zależność budynków od paliw kopalnych.
Jak pokazują skutki rosyjskiej inwazji w Ukrainie oraz kryzysu na rynkach gazu i węgla, zależność ta nie tylko zwiększa długookresowe koszty transformacji energetycznej, ale skutkuje drastycznym pogorszeniem bezpieczeństwa energetycznego oraz wzrostem ubóstwa energetycznego już dziś – przekonują.
Czyste powietrze ciągle nie spełnia swoich założeń
Rząd uruchomił program„Czyste Powietrze we wrześniu 2018 r., z perspektywą do września 2029 r., z budżetem na poziomie 103 mld zł. W kolejnych edycjach podejmowane były kolejne zmiany. Skrócono czas weryfikacji wniosku z 90 do 30 dni, umożliwiono składania wniosków w ujednoliconej formie za pośrednictwem internetu, wycofano wsparcie na kotły węglowe, również te na ekogroszek, z listy urządzeń kwalifikujących się do dofinansowania. A mimo to – jak wykazuje Instytut Reform – program cały czas nie spełnia swoich głównych założeń.
Program nadal skupia się jednak przede wszystkim na przyspieszeniu wycofania przestarzałych instalacji, a nie na promowaniu zeroemisyjnych rozwiązań
– nie mają wątpliwości autorzy raportu.
Od uruchomienia programu Czyste Powietrze do końca 2021 r. złożono niemal 380 tys. wniosków na kwotę 6,4 mld zł, a średnia kwota wnioskowanego dofinansowania wyniosła 16,8 tys. zł. W tym samym okresie w ramach programu podpisano niemal 300 tys. umów obejmujących dofinansowanie na poziomie 4,9 mld zł i wypłacono 1,35 mld zł. Biorąc pod uwagę cały budżet programu (103 mld zł), to raptem 1,35 proc. przygotowanych środków. Jak czytamy w analizie: główną kategorią inwestycji finansowanych przez program Czyste Powietrze są działania ograniczające zapotrzebowanie budynków na energię: ocieplanie przegród, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej. Na ten cel przeznaczane jest ok. 60 proc. środków w ramach programu.
Co jednak istotne, połowa wniosków w ramach programu w ogóle nie obejmuje działań termomodernizacyjnych. Tylko ok. 40 proc. projektów to przedsięwzięcia obejmujące zarówno poprawę efektywności energetycznej jak i wymianę źródeł ciepła – zauważają autorzy raportu.
Brak kasy na węgiel to za mało
Eksperci z Instytutu Reform zauważają dodatkowo, że ponad połowa środków na wymianę źródeł ciepła w ramach programu Czyste Powietrza w latach 2018-2021 została przeznaczona na inwestycje w źródła oparte na paliwach kopalnych – gazie ziemnym oraz węglu kamiennym. Tylko 16 proc. wsparcia poszło na zeroemisyjny pompy ciepła.
Samo wycofanie wsparcia dla instalacji kotłów węglowych w 2022 r. nie jest w tym kontekście wystarczające – czytamy w raporcie.
Analitycy jednocześnie akcentują, że źródła gazowe szybko tracą swoją rolę jako przejściowe rozwiązanie problemu smogu w Polsce. Dlatego ich zadaniem utrzymywanie dotacji dla źródeł gazowych na dotychczasowym poziomie, przy jednoczesnym braku dodatkowego wsparcia dla kompleksowych inwestycji termomodernizacyjnych, nie ma uzasadnienia i tylko zwiększa całkowite koszty transformacji polskiej gospodarki.
Bez paliw kopalnych i bez emisji
Dlatego podstawową rekomendacją Instytutu Reform jest wycofywania paliw kopalnych w całej gospodarce, również w przypadku ogrzewania budynków. I Czyste Powietrze może zrobić tutaj różnicę, o ile będą wprowadzone do programu odpowiednie zmiany. Chodzi w pierwszej kolejności o rezygnację zarówno z węgla, jak i gazu przez skupienie się na kompleksowej modernizacji budynków, łączącej daleko idące ograniczenie zapotrzebowania na energię z inwestycjami w zeroemisyjne źródła ogrzewania.
Zdaniem ekspertów program Czyste Powietrze powinien więcej też nie koncentrować się jedynie na usprawnianiu zasad wymiany źródeł ciepła i wzmocnienie komponentów związanych z poprawą efektywności energetyczne. Większe wsparcie finansowe powinno być skierowane za to na osiąganie przez budynki zeroemisyjności. Docelowo trzeba również wycofać pomoc finansową dla źródeł ogrzewania opartych na paliwach kopalnych.
